که خداى متعال به معلّم ما موسى ــ سلام بر او ــ سپرد شرح و تفسیر آن نیز به همراهش بود. خدا حکم را به او گفت و سپس شرح، ماهیّت و هر حکمتى که در آیه هاى تورات بود به وى داد.
این اندیشه که موسى یک تورات شفاهى نیز براى تفسیر و تکمیل تورات از خود به جاى گذاشته است گرچه مخالفانى نیز در بین یهودیان، بهویژه از فرقه صدوقیان، داشت، اندیشه اى غالب بود، و ازاین رو، پس از تخریب معبد دوم به دست رومیان در سال 70 میلادى فکر تدوین این سنّت قوت گرفت. حجم زیاد شریعت شفاهى از یک سو، و ویرانى معبد و تبعات آن (از جمله پراکندگى یهودیان)، از سوى دیگر، این مسأله را مطرح کرد که چه بسا این گنجینه نانوشته در گذر زمان به دست فراموشى سپرده شود. بى شک مکتب هاى درس هیلل و شَمّاى نیز که به بحث و تفسیر احکام تورات مى پرداختند در جلب توجّه به این امر بى تأثیر نبوده اند. ازاین رو، مجموعه هایى در شریعت شفاهى تدوین شد.
در اوایل قرن سوم میلادى (حدود 210 م) یکى از عالمان یهودى به نام ربّى یهودا هناسى مکتوبات متفرّق هلاخایى را به صورت یکجا تدوین کرد و یک کتاب ویژه تورات شفاهى به وجود آورد که «میشنا» (به معناى مطالعه، آموزش، تکرار) نام گرفت. مجموعه هناسى در همه مدارس یهودى آن زمان پذیرفته شد و جاى همه آثارِ پیشین را گرفت. میشنا که حاصل کارِ شش نسل از عالمان شریعت شفاهى (تنّائیم) است، داراى شش بخش است که به هر بخش سِدِر مى گویند. هر سِدِر شامل تعدادى رساله یا مَسِخِت است.میشنا مجموعاً 63 رساله دارد. بخش هاى شش گانه میشنا و رساله هاى آنها بدین قراراند: الف) زراعیم (بذرها); این بخش به مسائلى مثل کشاورزى و نان و نماز و دعاها و ... مى پردازد. رساله هاى این بخش بدین قرارند:
1. براخوت (برکات); درباره آداب نماز و دعا.
2. پئاه (گوشه); درباره محصولات گوشه هاى کشتزار.
3. داماى (مشکوک); درباره خرید محصول کشاورزى از کسى که شک داریم سهم معبد و کاهنان را از آن داده است یا نه.
4. کیلاییم (اختلاط ها); درباره احکام مربوط به کاشتن بذرهاى مختلف با هم و نیز جفت گیرى حیوانات مختلف الجنس.
5 . شویعیت (سال هفتم); احکام مربوط به سال هفتم (شمیطا)، که در آن زمین نباید کشت شود (لاویان، 25:3).
6. تروموت (هدیه ها); احکام هدایایى که باید از محصولات کشاورزى به کاهنان بدهند.
7. معسروت (عشریه ها); احکام یک دهم هاى محصول زمین.
8 . معسرشنى (عشریه دوم); درباره مقرّرات یک دهم در تثنیه 14: 22.27.
9. حلا (گرده نان); درباره سهم کاهن از نان.
10. عورلا (نامختونى); احکام میوه هاى درختان در طى چهار سال اوّل غرس.
11. بیکوریم (نوبرها); احکام نوبر میوه هایى که به معبد برده مى شود.
ب) موعد (عیدها، ایّام معیّن); موضوع این بخش احکام روز شنبه، عیدها و... است. رساله هاى این بخش چنین اند:
1. شبات (شنبه); درباره احکام روز شنبه و محرمات این روز.
2. عرووین (اختلاط ها); حدودى که در شب و روز شنبه نباید از آنها تجاوز کرد.
3. پساحیم (عیدهاى پسح); مقرّرات مربوط به عید پسح و نان فطیر.
4. شقالیم (شقل ها); درباره مالیات سالانه اى که باید به معبد داده شود.
5 . یوما (روز); درباره آیین روز کفّاره.
6. سوکا (سایه بان); احکام عید سایه بان ها.
7. بیصا (تخم مرغ); این رساله یوم طو یا عید نیز خوانده مى شود و مربوط به اعمال حرام و جایز روزهاى اعیاد مقدس است.
8 . روش هشانا (اوّل سال);احکام روزهاى عید سال نو.
9. تعینت (روزه); درباره احکام روزه هاى عمومى.
10. مگیلا (طومار); قرائت بخشى از کتاب مقدس در جشن پوریم.
11. موعد قاطان (عید کوچک); احکام وسط عیدهاى پسح و سوکوت.
12. حگیگا (قربانى هاى عید); قربانى هایى که باید در موقع زیارت معبد در اعیاد به خداوند تقدیم شود.
ج) ناشیم (زنان); این بخش به احکام ازدواج و طلاق و برخى دیگر از احکام حقوقى مى پردازد. رساله هاى این بخش چنین اند:
1. یواموت (بیوه ها); درباره ازدواج مردى با زنِ برادرِ مرده خویش (رک: تثنیه، 25: 5.10).
2. کتوبوت (اسناد); درباره احکام مهریه و عقد ازدواج.
3. نداریم (نذرها); احکام نذرها و ابطال آنها.
4. نازیر (نذیره); احکام مربوط به نذیره ها (افرادِ در پرهیز).
5 . سوطا (منحرف); درباره زنى که شوهرش در وى گمان خیانت برد.
6. گیطین (طلاق نامه ها).
7. قیدوشین (تقدیس ها، نامزدى ها); احکام ازدواج.
د) نزیقین (آسیب ها و خسارت ها); این بخش به مسائل حقوق کیفرى و مدنى و مجازات اعدام و مجازات هاى بدنى و نیز آیین دادرسى و محاکم و ترکیب دادگاه هاى حاخامى مى پردازد. گرچه مسائل حقوقى در همه بخش هاى میشنا پراکنده است، بخش نزیقین بیشتر به این مباحث پرداخته است. رساله هاى این بخش عبارت اند از:
1. سنهدرین (محکمه عالى); این رساله به جرایم مستوجب اعدام و شیوه اجراى این مجازات، دادگاه ها، شهادت و اثبات جرم مى پردازد.
2. مکوت (تازیانه ها); این رساله در واقع ادامه رساله سنهدرین است و از مجازات هاى بدنى و احکام مربوط به جرایم مستوجب تازیانه و نیز شهرهاى پناهگاه و شهادت دروغ سخن مى گوید.
3. باوا قَما (باب نخستین); این رساله عمدتاً مسائل حقوق مدنى را دربردارد. جریمه هاى نقدى، غرامت، سرقت و... در این رساله بررسى مى شود.
4. باوا مِصیعا (باب میانى); بحث از اشیاى یافته شده، ضمانت، خرید و فروش، اجاره، امانت، قرض و مانند اینها موضوع این رساله است.
5 . باوا بَترا (آخرین باب); این رساله از احکام مربوط به املاک و وراثت و شراکت و مانند اینها سخن مى گوید.
6. شِووعوت (سوگندها); رساله مذکور درباره سوگندهایى است که در دادگاه یا خارج از آن یاد مى شود.
7. عدوویوت (گواهى ها); شهادت هاى عالمان یهودى درباره فتواهاى دانشمندان پیشین.
8.عوودا زارا (بت پرستى); درباره آیین هاى بت پرستان و منع از آنها.
9. پیرقه آووت (فصل هاى پدران); رساله اى اخلاقى و مجموعه اى از اندرزهاى عالمان.
10. هورایوت (فتواها); درباره گناهان سهوى پیشوایان دینى.
هـ) قُداشیم (مقدّسات); این بخش درباره قربانى ها و هدایاى معبد و ضمانت و... است رساله هاى آن چنین اند:
1. زواحیم (قربانى ها); احکام قربانى ها در معبد.
2. مناحوت (هدیه هاى آردى).
3. حولین (اشیاى غیرمقدس); احکام ذبح حیوانات و پرندگان و دستورهاى تغذیه.
4. بخوروت (نخست زادگان).
5 . عراخین (ارزیابى ها); ارزیابى اشخاص و اشیایى که نذر معبد مى شوند.
6. تمورا (تبدیل); احکام تعویض حیواناتى که براى قربانى تخصیص داده شده اند.
7. کریتوت (انقطاع ها); درباره گناهانى که مجازات انقطاع (کارِت) را در پى دارند.
8 . معیلا (خیانت); خیانت به مقدّسات و اموال معبد.
9. تامید (قربانى همیشگى); آداب عبادت روزانه در معبد.
10. میدوت (ابعاد); درباره نقشه و ابعاد ساختمان و قسمت هاى معبد بت همیقداش.
11. قینیم (لانه پرندگان); درباره قربانى هایى که از نوع پرندگان تقدیم مى شوند.
و) طهاروت (طهارت ها); موضوع این بخش پاکى و ناپاکى شرعى است:
1. کلیم (ظروف); درباره پاکى و ناپاکى ظروف و لوازم خانه.
2. اوهالوت (خیمه ها); درباره پلیدى هایى که از جسد مرده ایجاد مى شود.
3. نگاعیم (آفت ها); احکام مربوط به آفت برص.
4. پارا (ماده گاو); احکام مربوط به ماده گاو قرمز رنگ.
5 . طهاروت (طهارت ها); نجاست هایى که تا غروب آفتاب باقى مى مانند.
6. میقوائوت (حوض غسل); درباره حوض هاى مورد نیاز براى غسل تطهیر.
7. نیدا (ناپاکى دوره حیض).
8 . مخشیرین (آماده کنندگان); درباره مایعاتى که اشیا را براى قبول نجاست آماده مى کنند. (سفر لاویان، باب 11 از آیه 34 به بعد).
9. زاویم (اشخاصى که از بیمارى تسلسل بول رنج مى برند).
10. طوول یوم (غسل کرده در طى روز). احکام مربوط به شخصى که غسل کرده ولى طهارت تا خورشید غروب نکند کامل نمى شود.
11. یادییم (دست ها); درباره پلیدى و تطهیر دست ها.
12. عوقصین (دم میوه ها); درباره دم میوه ها به عنوان هادى پلیدى ها.
* * *
پس از دوران میشنا نیز رساله هایى تدوین شد که نام مؤلّفان آنها معلوم نیست که تحت عنوان ملحقات میشنا (رساله هاى کوچک) در مجموعه «تلمود» (که توضیح آن خواهد آمد) چاپ مى شوند.
پس از تکمیل میشنا، دانشمندان یهودى به تفسیر آن همت گماشتند. این دانشمندان که آمورائیم یا شارحان نام گرفته اند، پس از تدوین میشنا (در 210م) تا حدود سال 500م تفسیر میشنا را، که «گمارا» به معناى تکمیل نام گرفت، به وجود آوردند. براى میشنا دو گمارا نوشته شد; یکى گماراى فلسطینى یا اورشلیمى، و دیگرى گماراى بابلى که مفصل تر از اولى است. از تلفیق میشنا و گمارا مجموعه اى عظیم پدید آمد که «تلمود»، به معناى تعلیم، نام گرفت.
به دلیل اختلاف گمارا، دو تلمود به وجود آمد، یکى تلمود بابلى و دیگرى تلمود فلسطینى یا اورشلیمى. تلمود فلسطینى 39 رساله میشنا را شرح کرده است و تلمود بابلى 37 رساله را; بااین همه، حجم تلمود بابلى هفت تا هشت برابر فلسطینى است. رساله هایى از میشنا که این دو تلمود به شرح آن پرداخته اند متفاوت است: برخى از رساله ها را هر دو تلمود شرح و تفسیر کرده اند; برخى را یکى، و برخى دیگر هیچ گمارایى ندارند. در تلمود بابلى، یک سوم متن به میدراش اختصاص یافته است، اما در تلمود اورشلیمى یک ششم میدراش است. در فلسطین مجموعه هاى میدراشْ جداگانه شکل گرفتند، ولى در بابل آنها را در خود تلمود جاى مى دادند; از این رو، تلمود بابلى گسترده تر از تلمود اورشلیمى است.
تدوین تلمود اورشلیمى در حدود سال 400 و تلمود بابلى در حدود 500 میلادى به انجام رسید.
1. خواهد آمد که «میشنا» عبارت است از آنچه بر موسى وحى شد ولى به شکل نانوشته براى تفسیر و تکمیل تورات وجود داشت و در سال 210 میلادى توسط یکى از عالمان یهودى جمع آورى شد و «تلمود» عبارت است از مجموعه رساله هایى که در تفسیر میشنا تدوین شد و «گمارا» نام گرفت به ضمیمه متن میشنا، یعنى «تلمود» به معناى تعلیم، مجموعه اى است که میشنا و تفسیر آن را یکجا در بر دارد.
2. Maim., Introduction to Comm. Mishnah, ch. 1.
3. R. Judah HaNasi
4. seder
5. massekhet
6. براى آشنایى بیشتر با بخش ها و رساله هاى میشنا ر.ک: Adin Steinsaltz,The Talmud,The Esteinsaltz Edition, A Reference Guide, pp.37-47. نیز: گنجینه اى از تلمود، ص 20-15.
7. gemara
