الف) مسائل مستحدثه پزشکى
1. تشریح: آیا براى دانشجویان رشته پزشکى جایز است که جسد مرده مسلمانى را تشریح کنند؟ مخصوصاً که از یک سو در روایتى مى خوانیم: «إِیّاکُمْ وَ الْمُثْلَةَ وَ لَوْ بِالْکَلْبِ الْعَقُورِ; از قطعه قطعه کردن اعضاى بدن پس از مرگ اجتناب کنید، هرچند جسد سگ گزنده و مزاحم باشد».
در صورتى که اگر مجاز به تشریح نباشند، توانایى لازم را جهت انجام عملیّات جراحى و سایر معالجات طبى بدست نخواهند آورد. زیرا اقدام به طبابت مخصوصاً بخش جراحى بدون انجام تشریح بسیار مشکل است.
2. پیوند اعضا: آیا قطع برخى از اعضاى انسان زنده یامرده، نظیر قلب و کلیه و چشم و مانند آن و پیوند زدن آن به بدن انسان زنده دیگر جایز است؟ مخصوصاً که عضو قطع شده (چه از بدن انسان زنده باشد و چه مرده) ناپاک است و خرید و فروش آن و نماز با آن مورد سؤال است؟
3. تلقیح مصنوعى: آیا مى توان نطفه شوهر را گرفت، و توسّط ابزار پزشکى آن را به رحم زوجه اش ـ که بطور طبیعى پذیراى نطفه نیست ـ یا رحم زن بیگانه اى تلقیح و تزریق کرد؟ آیا جایز است نطفه دو همسر گرفته شود و پس از ترکیب در خارج از رحم، در رحم مصنوعى پرورش داده شود و سپس جنین پرورش یافته، به رحم زوجه یا زن بیگانه اى بازگردانده شود؟ و در هر حال، حکم فرزند حاصل از تلقیح چیست؟ آیا از صاحب نطفه و زنى که در رحم او پرورش یافته ارث مى برد؟ آیا آنها متقابلا از وى ارث مى برند؟ با چه کسانى محرم است؟
4. تزریق خون: آیا تزریق خون غیر مسلمان به مسلمان و بالعکس جایز است؟ تزریق خون مرد نامحرم به زن بیگانه و بالعکس چه حکمى دارد؟ حکم خرید وفروش خون براى اهداف بالا چیست؟ با توجّه به این که مسأله انتقال و تزریق خون در عصر و زمان ما بسیار مهم است، تا آنجا که اگر متوقّف شود، زندگى بسیارى از بیماران نیز به خطر مى افتد.
5. کنترل جمعیّت: آیا جلوگیرى از افزایش نسل مسلمانان و کنترل جمعیّت جایز است؟ با توجّه به حدیث معروف نبوى: «تَزَوَّجُوا فَإِنِّی مُکاثِرٌ بِکُمُ الاُْمَمَ غَداً فِی الْقِیامَةِ...» و آیه شریفه (وَأَمْدَدْنَاکُمْ بِأَمْوَال وَبَنِینَ) که جمعیّت زیاد را نعمت دانسته و به جهت آن منّت نهاده است، آیا پیامبر(صلى الله علیه وآله) به جمعیّت فراوان فقیر و ناتوان مباهات و افتخار خواهد کرد، یا به مسلمانانى که از نظر کیفیت در حدّ بالایى باشند و در صورت جواز کنترل جمعیّت، آیا فقط عقیم کردن به صورت موقّت جایز است، یا عقیم دائم نیز مجاز مى باشد؟ مخصوصاً که این کار غالباً مستلزم نظر و لمسِ غیر مجاز مى باشد، حتّى اگر پزشک هم جنس باشد، به ویژه اگر بپذیریم که چنین جلوگیرى هایى مصداق تضییع نطفه محسوب مى شود، زیرا نطفه منعقد شده و سپس از بین مى رود، چرا که به جایگاه اصلى اش نمى رسد و بالاخره با توجّه به این که بستن لوله ها نوعى نقص عضو به شمار مى رود، این کار چه حکمى دارد؟
6. آیا مى توان قلب انسانى که در آستانه مرگ است را گرفت (مثلا مغز بر اثر تصادف متلاشى شده ولى قلب از کار نیفتاده است) و به انسان دیگرى که بدون پیوند قلب قطعاً مى میرد، پیوند زد؟ مخصوصاً اگر این کار مرگ شخص اوّل را سرعت بخشد، هر چند نفر دوم را از مرگ نجات مى دهد. آیا جلب رضایت صاحب عضو در مواردى که امکان دارد، یا اولیاى او لازم است؟
7. هر گاه باقیماندن جنین و سپس تولّد آن به صورت طبیعى براى جان مادر، یا سلامتى او خطر جدى داشته باشد، آیا سقط جنین و ختم حاملگى جایز است؟ در صورت جواز، در چه زمانى از دوران باردارى مجاز خواهد بود؟ قبل از حلول روح، یا حتّى پس از آن؟
8. در صورتى که با آزمایشات جدید اطمینان پیدا کنیم که جنین ناقص الخلقه به دنیا خواهد آمد، و موجود بسیار مزاحمى براى دیگران خواهد بود، سقط وى چه حکمى دارد؟
9. تجمید انسان هاى مبتلا به بیمارى هاى لاعلاج، به امید یافتن روش معالجه آنها در آینده
ـ همان گونه که در برخى از کشورها مرسوم است ـ چه حکمى دارد؟ بر فرض جواز، حکم اموال و همسرش چه مى شود؟ زیرا نه ظاهراً زنده است و نه حقیقتاً مرده محسوب مى شود.
10. برخى از پزشکان معتقدند که ازدواج هاى فامیلى منشأ برخى از بیمارى ها براى فرزندان حاصل از آن است. آیا چنین ازدواج هایى با توجّه به احتمال خطر، حرام یا مکروه است؟
11. تغییر جنسیّت چه حکمى دارد؟ آیا هر انسانى مجاز است جنسیّت خویش را تغییر دهد؟ اساساً این کار امکانپذیر است؟ و در صورت امکان وجواز، وضعیت ازدواج و محرمیّت و سایر احکام، تابع جنسیّت جدید است یا قدیم؟
12. این روزها شبیه سازى (کلوئولیسم) بحث هاى فراوان و گوناگونى را در پى داشته است. دیدگاه اسلام پیرامون این پدیده نو و جدید چیست؟ اگر بشر روزى موفق به این کار در مورد انسان شود، وضعیّت انسان حاصل از شبیه سازى از نظر محرمیّت، ارث، ولایت، حضانت و مانند آن چگونه خواهد بود؟
و ده ها مسأله مستحدثه دیگر پزشکى، که به همین مقدار قناعت مى کنیم.
1 . وسائل الشیعه، ج 19، ابواب القصاص فى النفس، باب 62، ح 6; نهج البلاغه، نامه 47.
2. وسائل الشیعه، ج 14، ابواب مقدّمات النکاح، باب 1،ح2.
3. اسراء، آیه 6.
4. علاقه مندان مى توانند شرح بیشتر را در کتاب استفتائات جدید، نوشته آیة الله العظمى مکارم شیرازى، جلد اوّل و دوم و سوم بخش احکام پزشکى مطالعه فرمایند.
