اساسى ترین و مهم ترین مأخذ احکام خداوند، قرآن است. کتاب خدا مشتمل بر اصول عقاید، تاریخ، اخلاق و احکام است. بخش مربوط به احکام را اصطلاحاً «آیات الاحکام» یا «احکام القرآن» نامیده اند. گفته شده: تعداد آیات الاحکام در قرآن، پانصد آیه است.(1) ولى برخى گفته اند: از معظم آیات قرآن به نحوى، استفاده احکام مى شود: به نحو صریح یا با استنباط از آیه اى بدون ضمیمه کردن آیات دیگر، یا با انضمام دو یا چند آیه به یکدیگر(2) و یا با انضمام آیه، به روایتى که مفسِّر و مبیِّن آن است، ولى این سخن سخنى اغراق آمیز است.

در کشف الظنّون نخستین کتاب را درباره احکام القرآن، کتاب شافعى (م204) دانسته شده است(3) در حالى که ابن ندیم در «الفهرست» در ضمن کتب آیات الاحکام از احکام القرآن کلبى یاد کرده است،(4) که نام کامل وى ابونصر، محمّد بن سائب بن بشر کلبى است و از اصحاب امام صادق(علیه السلام)و از دانشمندان امامیّه است. شیخ آقا بزرگ تهرانى در کتاب «الذریعه» به استناد نوشته ابن ندیم اوّلین کتاب احکام قرآنى را از محمّد بن سائب کلبى دانسته و مى افزاید: وى در سال 146 قمرى وفات یافته در حالى که شافعى در سال 155 قمرى متولّد شده است.(5)

کتاب هاى مربوط به آیات الاحکام فراوان هستند و شاید بسیارى از آنها در گذر تاریخ از بین رفته اند. از جمله صاحب کنز العرفان مکرراً از کتابى به نام «النهایه فى تفسیر خمس مأة آیه» نام مى برد و در تفسیر آیات الاحکام از آن، مطلب نقل مى کند، با آن که این کتاب امروز در میان ما نیست.(6)

در هر حال در ارتباط با قرآن سه مسأله مورد توجّه است: یکى در ناحیه صدور یعنى انتساب آن به خداوند و دیگر تحریف ناپذیرى قرآن و سوم در ناحیه دلالت و برداشت احکام از قرآن.

1. الإتقان، ج 4، ص 40 ; اللباب فى اصول الفقه، ص 51.
2. اللُّباب فى اصول الفقه، ص 50-49.
3. کشف الظنون، ج 1، ص 20 .
4. الفهرست، ص 108.
5. الذریعه، ج 1، ص 40.

6. مقدّمه کنز العرفان به قلم آقاى واعظ زاده خراسانى، ص 11.