این مذهب منتسب است به ابوعبدالله، محمّد بن ادریس بن عباس بن عثمان بن شافع، معروف به شافعى.

وى در سال 150 هجرى در «غزّه» متولّد شد و در سال 204 هجرى در مصر وفات یافت. از سویى شاگرد زعیم مدرسه حدیث، مالک بن انس و از سوى دیگر شاگرد ابراهیم بن محمّد بن یحیى مدینىشاگرد امام صادق(علیه السلام) بود. او همچنین از محمّد بن حسن شیبانى شاگرد ابوحنیفه نیز بهره ها برد.(1)

بیشترین روایات شافعى از ابراهیم بن محمّد، شاگرد امام صادق است. مذهب شافعى حدّ فاصل میان مذهب حنفى و مالکى است.

نوشته اند: از مشهورترین شاگردان وى، یوسف بن یحیى (م231); احمد بن حنبل (م241); اسماعیل بن یحیى (م 264) و ربیع بن سلیمان بن عبدالجبار(م270) بودند.(2)

مذهب شافعى به دست شاگردانش در بسیارى از بلاد اسلامى گسترش یافت و در مصر و عراق و خراسان و ماوراء النهر نفوذ کرد و رقیب نزدیک مذهب حنفى به شمار مى رفت(3) و امروزه در مصر، اردن، سوریه، لبنان، عراق، هند و اندونزى مذهب شافعى پیروان فراوانى دارد.(4)

مصادر فقهى شافعى:

شافعى در فتوا دادن، از کتاب، سنّت، اجماع و قیاس بهره مى گرفت; البتّه وى خبر واحد را از فرد موثّق ـ هر چند آن خبر مشهور نباشد (بر خلاف نظر ابوحنیفه) و هر چند موافق عمل مردم مدینه نباشد (برخلاف شیوه مالک) ـ حجّت مى دانست.

در قیاس نیز، اگر اصل و ریشه معیّنى در کتاب و سنّت داشته باشد، در نظر وى حجّت است. او استحسان را ـ برخلاف شیوه ابوحنیفه و مالک ـ حجّت نمى دانست و مى گفت: «من استحسن فقد شرّع; هر کس به استحسان روى آورد، تشریع کرده و بدعت گذارده است».(5) او مصالح مرسله و حجیّت عمل اهل مدینه را قبول نداشت.(6) در ردّ عمل به استحسان، کتابى به نام ابطال الاستحسان و در ردّ عمل به مصالح مرسله، کتابى به نام الاستصلاح نوشته و در کتاب معروفش الاُمّ حجیّت عمل مردم مدینه را انکار کرده است.(7)

لازم به ذکر است که شافعى در کتاب الاُمّ فتواهاى تازه و تجدید نظرهاى فقهى را ذکر کرده است.(8) به تصریح برخى از اندیشمندان اهل سنّت، فقه شافعى به فقه شیعه امامیّه نزدیک و موارد اختلافى میان آنان، نسبت به دیگر مذاهب کمتر است.(9)

1 . ادوار علم الفقه، ص 157.

2 . الفقه الاسلامى و ادلّته، ج 1، ص 52-51.
3 . تاریخ ابن خلدون، ج 2، ص 804.
4 . تاریخ الفقه الاسلامى، ص 143.
5 . الفقه الاسلامى و ادلّته، ج 1، ص 51 ; تاریخ الفقه الاسلامى، ص 140-139.
6 . الفقه الاسلامى و ادلّته، ج 1، ص 51; المدخل فى التعریف بالفقه الاسلامى، ص 196.
7 . ادوار علم الفقه، ص 159.
8 . الفقه الاسلامى و ادلّته، ج 1، ص 51.
9 . همان مدرک، ص 59.