هر چند در میان فقهاى گذشته رساله هایى براى عمل مقلّدان وجود داشت که برخى از آنها تحت عنوان «المسائل...» تألیف شده است، مثل : المسائل الجیلانیّة، و المسائل الرجبیّه شیخ طوسى و بعدها نیز «جامع عبّاسى» شیخ بهایى و «جامع الشتات» میرزاى قمى از همین قسم بود ولى نخستین متن رساله عملیّه توسّط چند تن از فضلاى حوزه علمیه قم و در عصر فقیه نامور سیّد محمّد حسین بروجردى بر طبق فتاواى ایشان تنظیم شد و این گام مؤثّرى در طریق واضح ساختن احکام فقهى، براى اوّلین بار، جهت عموم مردم بود چرا که هم اصطلاحات پیچیده مخصوص فقه که رساله هاى پیشین مملوّ از آن بود ـ مانند رساله جامع الشتات میرزاى قمى (م1231) در این رساله که به نام توضیح المسائل نامیده شد، وجود نداشت. جمله بندى ها ساده و روشن، و در عین حال دقیق و منسجم بود و به همین دلیل، اثر عمیقى در رغبت اقشار متدین نسبت به فهم مسائل دینى داشت.

بعد از ایشان مراجع بزرگ دیگر امامیّه نیز از آن متن استفاده کرده، با داخل نمودن فتاواى خود در متن مزبور همان سنّت پسندیده را تعقیب کردند، تا اینکه در حال حاضر، با بازنویسى مجدّد توضیح المسائل و افزودن پاسخ به مسائل مستحدثه، مسائل شرعى مردم به صورت روان، منسجم و نوینى عرضه مى شود.

در میان فقهاى اهل سنّت نیز، مجموعه هایى تحت عنوان «مجموعه فتاوا...» عرضه مى گردد که مسائل مورد نیاز مقلّدان و پیروان خود را پاسخ مى گویند.

* * *