سیر طبیعى اطلاع یابى صحابه از احادیث پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) بدین گونه بوده است که در آغاز هر حدیث توسّط آن حضرت مستقیماً به اطلاع همان یک یا چند مخاطب اوّل مى رسید و سپس توسّط آنان به تعدادى دیگر منتقل مى شد. قهراً آن دسته از صحابه که این احادیث به آنها رسیده بود، بر اساس آن عمل مى کردند و دیگران که هنوز نشنیده بودند طبق فهم و استنباط خود از دانش پیشین خویش بهره جسته و مطابق آن عمل مى کردند و همین موجب اختلاف فتاوا بین صحابه مى شد. مانند:

الف) عمر حدیث «نهى پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) از ورود به شهرِ وَبا زده» را نشنیده بود و لذا تصمیم گرفت به شهر وبازده شام وارد شود، اما عبدالرحمن بن عوفکه حدیث را شنیده بود، فتواى حرمت داد.(1)

ب) مخالفت عمر با فتواى ابوموسى در مورد حدیث استیذان. توضیح آنکه ابوموسى چون از پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله)فرا گرفته بود که اگر از کسى سه مرتبه اذن ورود به منزلش را خواستى و پاسخى نداد، باید برگردى، پس از آنکه سه مرتبه از عمر اذن گرفت و از او پاسخى نشنید، برگشت. ولى چون عمر از این حدیث اطلاعى نداشت به وى اعتراض کرد، حتّى پس از آنکه ابوموسى به حدیث استیذان استناد کرد، نپذیرفت. امّا وقتى دیگران بر وجود آن حدیث گواهى دادند قبول کرد.(2)

همین تفاوت در میزان اطلاع یابى از احادیث در نسل هاى بعدى (تابعین و پس از آنها) استمرار یافت و بر اثر همین امر، اختلاف فتاوا در قرون بعدى به وجود آمد، مانند:

الف) تا زمان شافعى حدیث «قلّتین» در مورد آب کر و حدیث «خیار مجلس» به عموم فقها نرسیده بود. و لذا فتواى به «قلتین» تا قبل از آن از جانب فقها صادر نشده بود، امّا پس از آن زمان این فتوا مطرح گشت.(3)

ب) شافعى در آغاز بر اساس معارف و مبانى فقهى مکتب ابوحنیفه که در بغداد از محمّد بن حسن شیبانى آموخته بود و درس هایى از مالک در مدینه فرا گرفته بود، فتاوایى را صادر کرده بود، امّا پس از سفر به مصر و دیگر دیار اسلامى و اطلاع یابى از احادیث جدید، ده ها فتواى خویش را تغییر داد.(4)مانند:

1. اثرالاختلاف، ص 44 .
2. مسند احمد، ج3،ص19 (با اندکى تغییر); صحیح بخارى، ج 8، ص 157 ; اسباب اختلاف الفقها (ترکى)، ص 28 .

3. حجة الله البالغه، ج 1، ص 147.
4. الشافعى، حیاته و عصره، (محمد ابوزهر)، ص 375 .