1. برخى فقهاى حنبلى ورود زنان به قبرستان را تحریم کرده اند، چون رفتن آنها به این اماکن جهت انجام سوگوارى عادتاً مقدّمه و زمینه مى شود که بعضى اندامشان بر اجنبى نمایان گشته و عمل حرام رخ دهد.(1) حتّى روایت «لعن الله زوّارات القبور»(2) را نیز ناظر به همین معنا دانسته اند.

امّا اکثر فقهاى دیگر مذاهب زیارت قبور را براى زنان در صورتى که زمینه ساز فتنه نباشد، مانند افراد مسنّ نه تنها جایز بلکه حنفى ها و مالکى ها آن را مستحب دانسته، زیرا پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) به همه امّت دستور دادند که: «فزوروا القبور فانّها تذکر الموت».(3)در ضمن توصیه کرده اند که زنان از کارهاى خلاف شرع در آن محیط بپرهیزند.(4)

2. آیا قاضى مى تواند به علم خود عمل کند یا نه؟

مالک واحمد این امر را جایز نمى شمرند. یکى از ادلّه آنان سدّ ذرایع است; چرا که قاضى در صورت صدور حکم بر اساس علم خود بدون استناد به شاهد و اقرار از جانب محکوم علیه مورد سوء ظن قرار گرفته و متهم به رشوه خوارى مى شود و ممکن است واقعاً در گرداب جانبدارى ظالمانه بیفتد.

اما شافعى ها و حنفى ها جایز دانسته اند; چرا که اقامه بیّنه وسیله حصول علم و یقین براى قاضى است و وقتى او خود این علم و یقین را دارد، نیازى به شاهد و اقرار ندارد.(5)

و امامیّه قائل به جوازند، چون فرض این است که قاضى امین و عادل است و معیار داورى او علم و یقین اوست، چه از راه شاهد و اقرار یا غیر آن به دست آید. ولى بعضى ضوابط خاصّى براى این علم قائل شده اند، از جمله این که از مبادى حسى یا قریب به حسّ حاصل گردد.(6)

3. روشن است که اگر مشترى بر مبناى معامله باطل کالایى را به ظاهر خریدارى و در آن تصرّف کند، قطعاً ملک او نیست و باید فوراً به مالکش برگرداند. امّا آیا اگر بر گرداندن آن کالا به صاحبش هزینه اى را در برداشته باشد، پرداخت آن بر مشترى لازم است یا خیر؟

شیخ انصارى از علاّمه حلّى در «تذکره» و از محّقق ثانى در «جامع المقاصد» فتواى لزوم پرداخت هزینه را نقل کرده و دلیل آن را وجوب مقدّمه واجب دانسته است.(7)

1 . در کتاب شرح الصدور ببیان بدع الجنایز و القبور، ص 528 ; استفتایى از «اللجنة الدائمة للأفتاء و البحوث العلمیة»; بدین صورت آمده است: السؤال: یقوم النساء فى المراسم و الاعیاد بزیارة القبور و معلوم ان زیارة النساء للمقابر (توجب) قلة صبرهنّ و تبرجهنّ، فیقومون بتأجیر شیخ معلوم... فیقرأ على کل قبر من قصار السور...
الجواب: ... زیارة النساء للقبور محرّمة مطلقاً فى الاعیاد و غیرها...; نیل الأوطار من احادیث المختار، ج 4، ص 111; منابع اجتهاد (آیة الله جنّاتى)، ص 379 .
2 . فتح البارى، ج 3، ص 118; کنزالعمّال، ج 16، ص 388 .
3 . صحیح مسلم، ج 3، ص 65، کتاب الجنائز، باب استیذان النبى(صلى الله علیه وآله) ربه فى زیارة قبر امه.
4 . الفقه على المذاهب الاربعة، ج 1، ص 540 .
5 . اثرالادلة المختلف فیها، ص 625 .
6 . تحریرالوسیله، کتاب الحدود، حد الزنا، القول فى اللواحق، مسأله 4 .
7 . مکاسب شیخ انصارى، ج 7، ص 181 .