در این قرن نیز فقها و صاحبان فتواى بسیارى ظهور کردند که گروهى به رحمت ایزدى پیوستند و گروهى دیگرى هم اکنون زعامت و مرجعیّت شیعه را عهده دارند، از جمله بزرگانى که بدرود حیات گفته اند:

1. امام خمینى(قدس سره) (م 1409): مرجع بزرگ شیعه، بنیانگذار نظام جمهورى اسلامى، داراى کتب متعدّد از جمله شرح مکاسب و تحریر الوسیلة، حاشیه بر عروة الوثقى و رساله هاى متعدّد علمى، که در پانزدهم خرداد سال 1342 هجرى شمسى نهضت اسلامى را بنیاد نهاد و در 22 بهمن سال 1357 هجرى شمسى به پیروزى رسید و در چهاردهم خرداد ماه 1368 هجرى شمسى به جوار رحمت خداوند شتافت.

2. آیة الله سیّد ابوالقاسم خوئى(1) (م 1413): در سال 1314 هجرى قمرى قدم به عرصه جهان نهاد، و مراحل تحصیلات خود را با موفقیّت هاى بسیار پشت سر گذاشت و سرانجام در رشته هاى فقه، اصول، تفسیر و رجال، صاحب نظر و از مراجع به نام گردید، آثار او در فقه، اصول، تفسیر و رجال آثارى پرارزش و گرانبهاست. (دوره فقه ایشان به 42 جلد مى رسد).

شاگردان مبرّزى تربیت کرد که هر کدام خود از اساتید حوزه هاى علمیّه شدند، کتاب التنقیح در شرح عروة الوثقى، حاصل بحثهاى خارج آن مرجع، و مبانى تکملة المنهاج از کتابهاى ارزنده فقهى این بزرگمرد دینى است.

3. آیة الله سیّد محمّد رضا گلپایگانى (م 1414): آیة الله گلپایگانى از شاگردان برجسته آیة الله شیخ عبدالکریم حائرى (مؤسّس حوزه علمیّه قم) بود. پس از رحلت آیة الله بروجردى، در شمار مراجع تقلید و مورد توجّه مردم قرار گرفت. وى در مدت اقامتش در حوزه علمیّه قم شاگردان و مجتهدان فراوانى را پرورش داد.

از ایشان آثارى در فقه به جاى مانده است، از جمله: کتاب الحج، ولایة الفقیه، الدرّ المنضود فى احکام الحدود و کتاب الطهارة.(2)

از آنچه اشاره شد، استفاده مى شود که از دیدگاه اهل بیت(علیهم السلام) و فقها و پیروان آنها هیچگاه و بر هیچ کس باب اجتهاد مسدود نبوده و نیست و پیروان اهل بیت(علیهم السلام) در هیچ دوره اى خالى از اجتهاد و مجتهدین گرانقدر نبوده اند.

1 . در مقدّمه اجود التقریرات در مورد ایشان آمده است: جایگاه علمى وى به روشنى خورشید در وسط روز است که جاى هیچ انکارى نیست. به طور فراوان فقه و اصول را تدریس کرد. دو دوره کامل مکاسب شیخ انصارى و دو دوره کتاب الصلاة و همه بحث هاى عروه سیّد محمّد کاظم یزدى را تدریس نمود. همچنین شش دوره کامل اصول را تدریس کرد. (اجود التقریرات، ج 1، ص 43).
2 . ر.ک: خورشید فقاهت (زندگى نامه آیة الله گلپایگانى) نوشته على کریمى جهرمى و سیماى فرزانگان، ج 1، ص 712-691.