این دوره، از نیمه قرن سیزدهم آغاز شد و بر اثر این تلاشها و بالندگى و رشد خطّ فکرى محقّق بهبهانى، زمینه ظهور حرکت جدید علمى به همراه ابداع اسلوبى جدید و روشهاى تازه در فقه و اصول پدید آمد.

پیشواى این حرکت بدیع در فقه و اصول، شیخ مرتضى انصارى (م 1281) بود.(1) وى شاگرد فقیهان گرانقدرى چون سیّد محمّدبن سیّد على (معروف به سیّد مجاهد) (م 1243) نویسنده کتاب المناهل فى الفقه(2) و شریف العلماى مازندرانى (م1245)(3) و ملاّ احمد نراقى (م 1245) و شیخ على بن شیخ جعفر کاشف الغطا (م 1254) و شیخ محمّد حسن نجفى (صاحب جواهر) (م 1266) بود.

پس از ارتحال صاحب جواهر، مرجعیّت عامه شیعه به شیخ مرتضى انصارى منتقل شد که به مدّت 15 سال زعامت حوزه هاى علمیّه و مرجعیت شیعه را عهده دار بود.

شیخ انصارى در کتاب اصولى معروف خویش به نام الفرائد که به رسائل مشهور است و بیش از یک قرن است که از کتابهاى درسى حوزه هاى علمیّه شیعى است، ابداعات اصولى فراوانى را عرضه نمود.

در فقه نیز کتاب ارزشمند المکاسب را نوشت که همچنان از کتابهاى درسى حوزه هاى علمیّه است.

این کتاب از احکام کسبهاى حرام، احکام مختلف خرید و فروش، احکام خیارات، شرط شرعى و غیر شرعى و احکام قبض و نقد و نسیه بحث مى کند. و در آن شیوه هاى تازه و بدیعى را در استنباط احکام فقهى به کار گرفت.

1 . ر.ک: اعیان الشیعه، ج 10، ص 119-117.
2 . همان مدرک، ج 9، ص 443.
3 . همان مدرک، ج 7، ص 339-338.