«فتوا» عبارت است از حکم کلّى الهى که به نظر فقیه از ادلّه معتبره استنباط شده باشد.
«حکم» در برابر فتوا عبارت است از دستور اجرا یا تعیین مصداق یا موضوع، زمان یا مکان براى حکم شرعى و همچنین الزام به فعل یا ترک بر اساس عناوین ثانویه و مصلحتى خاص در ظرف زمانى یا مکانى خاص نظیر حکم به هلال ماه مبارک رمضان یا ماه ذى الحجه از سوى حاکم شرعى براى مراسم روزه و حج.
«قضا» عبارت است از رفع خصومت و برداشتن اختلاف و نزاع از میان طرفین دعوا بر اساس تعیین وظیفه شرعى.
«قضا» در اصطلاح فقها یک معناى دیگرى نیز دارد که در بخش چهارم تحت عنوان «ادا، قضا و اعاده» خواهد آمد.
گاهى واژه «حکم» براى قضاوت نیز به کار مى رود چنان که در روایت عمر بن حنظله تعبیر به «فإنّی قد جعلته علیکم حاکماً» شده در حالى که در همان مورد در روایت أبى خدیجه تعبیر «فإنّی قد جعلته علیکم قاضیاً» آمده است و روشن است که هر دو تعبیر به تفویض منصب قضاوت از سوى امام(علیه السلام)به فقها نظر دارد.
در قرآن نیز از «قضا» بارها به «حکم» تعبیر شده است. از جمله در خطاب به داوود(علیه السلام) آمده است: (یَا دَاوُودُ إِنَّا جَعَلْنَاکَ خَلِیفَةً فِى الاَْرْضِ فَاحْکُمْ بَیْنَ النَّاسِ بِالْحَقِّ).
این معنا براى حکم مطابق است با آن چه در کتب لغت آمده است. فیومى «حکم» را به قضاوت و ابن منظور آن را به قضاوت به عدل معنا کرده است.
1. وسائل الشیعه، ج 18، باب 11 از ابواب صفات قاضى، ح 1.
2. همان مدرک، ح 6.
3. ص، آیه 28.
4. المصباح المنیر، مادّه «حکم».
5. لسان العرب، مادّه «حکم».
