از مباحث این مجموعه به دست مى آید که:
1. دین اسلام، دین فردى و خصوصى نیست، بلکه دینى است جامع که فقه و تعالیم فقهى آن همه ابعاد زندگى اجتماعى، از جمله مسأله حکومت را نیز شامل مى شود.
2. مؤلفه هاى فراوانى در اسلام به چشم مى خورد که در راستاى اثبات این معناست; به گونه اى که اسلام و احکام فقهى آن همه عرصه هاى سیاسى اجتماعى بشرى را مدّ نظر دارد.
3. مخالفان اسلام به ویژه آنان که دین را از سیاست جدا مى پندارند، درک صحیحى از اسلام و سیاست ندارند.
4. مخالفان مکتب اسلام، برخى اسلام را در مقایسه با ادیان دیگر از جمله مسیحیت کنونى مورد ارزیابى قرار مى دهند و بعضى نیز به طور کلّى اطلاع قابل ملاحظه اى از اسلام ندارند. بنابراین، نمى توان بر تحلیل هاى آنان تکیه کرد.
5 . اسلام اهمیّت زیادى براى صالح بودن زمامداران قائل است تا آنجا که نقش آنها را در زندگى سیاسى و اجتماعى برتر از نقش صلاحیت مردم مى داند چرا که حاکم صالح براى صلاح امّت برنامه ریزى مى کند.
خداوند مى فرماید: هر گروهى از مسلمانان که به حاکمیّت پیشواى ظالمى که مشروعیّت الهى ندارد، تن در دهد آنها را کیفر خواهم داد، هر چند اعمال آن گروه (ظاهراً) نیکو و پاک باشد و هر گروهى از مسلمانان که پیشواى عادلى را که مشروعیّت الهى دارد برگزیند، مورد عفو قرار مى دهم، هر چند آن گروه (ظاهراً) ستمگر و بدکار باشد».
1. کافى، ج 1، ص 276.
