از آیات قرآن کریم ـ که بهترین و گویاترین سند براى انعکاس حقایق تاریخى است ـ به دست مى آید که پیامبران الهى، اهتمام ویژه اى نسبت به تأسیس حکومت الهى داشتند و همه آنان نسبت به حکومت جباران زمان خود معترض بودند و امّت خویش را به مبارزه با ظلم و بى عدالتى و بر پایى قسط و عدل ـ که بدون ایجاد یک تشکل جمعى و تشکیل حکومت میسر نیست ـ دعوت مى کردند.

به برخى از این آیات اشاره مى کنیم:

1. «(لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَیِّنَاتِ وَأَنزَلْنَا مَعَهُمُ الْکِتَابَ وَالمیزَانَ لِیَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ); ما پیامبران خود را با ادلّه و معجزات فرستادیم و بر ایشان کتاب و میزان نازل کردیم تا مردم به عدالت قیام نمایند».(1)

روشن است که اقامه «قسط» توسّط مردم جز با تشکّل آنان و تشکیل حکومت از ناحیه آنها ممکن نیست، و از همین قبیل است آیه (یَاأَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُونُوا قَوَّامِینَ بِالْقِسْطِ).(2)

2. «(وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنکُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِى الاَْرْضِ کَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِینَ مِن قَبْلِهِمْ); خدا به مؤمنان از شما و کسانى که کارهاى شایسته انجام داده اند وعده داده که حکومت در زمین را در اختیار آنان قرار دهد. همان گونه که به پیشینیان آنها خلافت روى زمین را بخشید».(3)

زمخشرى، مفسّر معروف مى نویسد: «الخطاب برسول الله، وعدالله ان ینصرالإسلام على الکفر و یورثهم الأرض و یجعلهم فیها خلفاء کما فعل ببنی اسرائیل; مخاطب این آیه رسول خداست; خداوند به آن حضرت وعده داد که اسلام را بر کفر پیروز کند و او و امّتش را وارث زمین و حکمرانان و خلفاى آن قرار دهد، چنانکه با بنى اسرائیل اینگونه عمل کرد».(4)

3. «(وَنُرِیدُ أَن نَّمُنَّ عَلَى الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِى الاَْرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِینَ); اراده ما بر این قرار گرفته که بر مستضعفان منّت نهیم و آنان را پیشوایان و وارثان زمین قرار دهیم».(5)

4. «(إِذْ قَالُوا لِنَبِیٍّ لَهُمُ ابْعَثْ لَنَا مَلِکاً نُقَاتِلْ فِى سَبِیلِ اللّهِ); گروهى از بنى اسرائیل به پیامبرشان گفتند فرماندهى براى ما نصب کن تا با همراهى او در راه خدا (با طالوت ستمگر) بجنگیم».(6)

ارتباط این آیه با محل بحث، بدین جهت است که نشان مى دهد نصب فرماندهى در جنگ به عهده پیامبر زمان قرار داشت و بر همین اساس، مردم از او تقاضاى این نصب را داشتند.

5. «(وَآتَیْنَاهُم مُلْکاً عَظِیماً); به آل ابراهیم پادشاهى و حکومتى بزرگ بخشیدیم».(7)

از امام باقر(علیه السلام) نقل شده که منظور از مُلک در آیه، حکومت و پیشوایى بر امّت است.(8)

6. «(إِنِّى جَاعِلُکَ لِلنَّاسِ إِمَاماً); من تو را پیشواى مردم برگزیدم».(9)

روشن است که منظور آیه، امامت و سرپرستى و سیاست گذارى کلان جامعه ومدیریت برآن است که به حضرت ابراهیم(علیه السلام) اعطا شد.

7. «(عَسَى رَبُّکُمْ أَنْ یُهْلِکَ عَدُوَّکُمْ وَیَسْتَخْلِفَکُمْ فِى الاَْرْضِ فَیَنْظُرَ کَیْفَ تَعْمَلُونَ); امید است پروردگارتان دشمن شما را هلاک کند و شما را در زمین جانشین (آنها) سازد و بنگرد چگونه عمل مى کنید».(10)

1. حدید، آیه 25.
2. نساء، آیه 135.

3. نور، آیه 55.
4. کشاف، ج 3، ص 353.
5. قصص، آیه 5.
6. بقره، آیه 246.
7. نساء، آیه 54.
8. کافى، ج 1، ص 186، ح 4; ر.ک: تفسیر نورالثقلین، ج 1، ص 491-490.
9. بقره، آیه 124.
10. اعراف، آیه 129.