عناوین ثانویّه آن گونه که بعضى تصوّر کرده اند منحصر در «اضطرار» و «ضرورت» نیست، بلکه اقسام و انواع فراوانى دارد که شماره کردن تمام آن اقسام کار مشکلى است ولى به مهم ترین آنها اشاره مى شود:
الف) «اضطرار» همان گونه که در مثال سابق گذشت.
ب) «ضرر بر نفس» مثل این که بیمار مى داند خوردن فلان غذاى مباح منجر به هلاکت و نابودى وى مى شود، دراینجا عنوان ثانوى ضرر، خوردن آن غذا را بر او حرام مى کند.
ج) «إضرار به غیر» کندن چاه فاضلاب در منزل کار مباح و جایزى است. امّا اگر موجب ضرر بر همسایه گردد این عنوان ثانوى آن را ممنوع مى کند، حدیث معروف سمرة بن جندب از همین قسم است.
د) «عسر و حرج شدید» از دیگر اقسام عناوین ثانویه است; مثلا اگر روزه براى زن حامله یا پیرمرد و پیرزنى ضرر نداشته باشد، ولى آنها را به زحمت شدیدى بیندازد، در اینجا عنوان عسر و حرج به آنها اجازه افطار مى دهد.
هـ) «مقدّمه واجب»; مانند مثال حفر چاه براى تحصیل آب جهت وضو و غسل که شرح آن گذشت. آنچه مقدّمه حفظ نظام محسوب مى شود نیز از همین قبیل است.
و) «مقدّمه حرام» نیز از اقسام عناوین ثانویه است. استعمال تنباکو در فتواى معروف میرزاى شیرازى از باب مقدّمه حرام، تحریم شد.
ز) «معاونت بر امور واجبه یعنى کمک به تحقق واجبات شرعیّه». مثل این که گاه جهاد با دشمن جز با کمک هاى مالى مردم امکان پذیر نباشد. در چنین صورتى کمک هاى مذکور واجب است.
ح) «اعانت بر اثم»; یعنى کمک به ظلم و دیگر محرّمات، مانند فروش انگور به کسى که آن را به شراب تبدیل مى کند، به قصد این کار; تفاوت این عنوان با مقدّمه واجب و حرام این است که اعانت با فعل غیر سنجیده مى شود، امّا مقدّمه واجب و حرام با فعل خود فاعل مقایسه مى شود.
ط) «قاعده اهمّ و مهم» از دیگر اقسام عناوین ثانویّه است. مثل این که امر دائر است بین تصرّف در مال غیر و نجات نفس محترم، که در اینجا به حکم قاعده اهمّ و مهم، نجات نفس محترم، تصرّف در ملک غیر را تجویز مى کند.
ى) نذر و عهد و قسم، که این عناوین سه گانه امور مباح را بر انسان حرام یا واجب مى کند.
و اقسام دیگر عناوین ثانویّه، که ذکر تمام آنها به طول مى انجامد.
1 . وسائل الشیعه، ج 17، ص 340، ح 1 و 2، باب 12 از ابواب احیاء موات.
