1. جامعه نگرى به جاى فرد نگرى در عرصه فقاهت.
2. ورود فقاهت به عرصه رهبرى اجتماعى مسلمین در مسیر مبارزه با استعمار خارجى و استبداد داخلى.
3. توجّه به مسائل دنیاى جدید و مسائل تازه اى که در تبادل فرهنگها و برخورد فرهنگ اسلامى با تمدّن جدید غرب به وجود آمد.
4. نفوذ مسائل فقهى در عرصه قانونگذارى و متأثّر شدن مجالس تقنینى از فقه و حقوق اسلامى.
5. تدوین کتبى در عرصه حکومت و سیاست، احوال شخصیّه و اقتصاد.
6. تدوین موسوعات فقهى به شکلى تازه.
شکل جدید تدوین موسوعات فقهى معمولا به صورت الفبایى است که همه موضوعات و مسائل فقهى براساس حروف الفبا تدوین مى شود که مى توان به دو نمونه از آن اشاره کرد:
1. موسوعة الفقه الاسلامى طبقاً لمذهب اهل بیت(علیهم السلام).
2. الموسوعة الفقهیة المیسّرة.
3. دائرة المعارف فقه مقارن تحت اشراف آیة الله مکارم شیرازى.
ویژگیهاى این دائرة المعارف عبارت است از:
1. تدوین آن براساس فقه مقارن و مطابق فتاواى مشهور فقهاى شیعه و اهل سنّت.
2. توجّه به احکام مذاهب غیر اسلامى و احکام حقوقى دنیاى معاصر و قوانین بین المللى.
3. توجّه ویژه به مسائل مستحدثه.
4. طرح قواعد فقهى، اصولى و رجالى در جایگاه هاى مناسب.
5. پاسخ به شبهات در عرصه فقه.
6. اهمیّت نخست به آیات الاحکام.
7. توجّه ویژه به فلسفه احکام (در هر بابى که دسترسى به آن ممکن باشد).
قابل توجّه است که این دائرة المعارف براساس ترتیب معمول و سنّتى ابواب فقهى تدوین مى شود، و به صورت الفبایى نیست، گرچه در آخر هر جلد و در پایان دائرة المعارف به طور جامع، فهرست الفبایى موضوعات تدوین خواهد شد، تا دسترسى پژوهندگان را به موضوعات مورد نظر، آسان تر سازد.
دائرة المعارف فقه مقارن توسّط جمعى از فضلا و دانشمندان، تحت اشراف آیة الله مکارم شیرازى (مدّ ظلّه العالى) نوشته مى شود. بدان امید که گامى بنیادین در نشر فقه اسلامى به شیوه اى تازه، فراگیر و جامع برداشته، و مورد استفاده محقّقان و پژوهندگان قرار گیرد (و این کتاب یکى از مجلّدات آن است).
یادآورى لازم
در اینجا تذکر این نکته را لازم مى دانیم که ورود فقه در عرصه حکومت و مسائل اجتماعى وابسته به آن، نباید سبب عرفى شدن احکام دینى گردد. به این معنا که ما سعى کنیم همه احکام را برخواسته هاى افراد، مخصوصاً غرب زده ها تطبیق دهیم و فقه در درجه اوّل سیاسى و در درجه بعد، دینى و اسلامى گردد یا به تعبیر دیگر: بسیارى از احکام فقهى را مربوط به زمان گذشته بدانیم و آنچه را امروز به گمان خود به مصلحت فرد و جامعه مى بینیم جایگزین آن کنیم.
متأسّفانه بعضى از دانشمندان عصر ما که در حدّ بالایى از آگاهى فقهى نیستند گرفتار این افراط گرى شده اند و اصالت فقه اسلامى را مخدوش کرده اند. امام خمینى(قدس سره)پیش بینى چنین انحرافى را مى کرد لذا کراراً تأکید داشت که فقه امروز نیز باید بر پایه فقه جواهرى (اشاره به کتاب جواهرالکلام مرحوم شیخ محمّد حسن نجفى(رحمه الله)) بنا شود و اصول و قواعد محکم فقهى باید پا برجا بماند و دستخوش ذوق و سلیقه و استحسان و افکار غرب گرا و سیاست زده نگردد.
وظیفه الهى تمام فقهاى اسلامى این است که امروز فقه اصیل را حفظ کنند و در عین حال جوابگوى مسائل مستحدثه و نیازهاى عصر و زمان باشند. توضیحات بیشترى در بحث نقش زمان و مکان در اجتهاد در همین کتاب داده شده است.
1 . در میان دانشمندان اهل سنّت نیز دو موسوعه مهم فقهى به صورت الفبایى تدوین شده است که نخستین آن، موسوعه جمال عبدالناصر است که تا کنون 20 جلد از آن منتشر شده است و تا کلمه «اقتناء» رسیده و پس از آن متوقّف شده است و دیگرى موسوعه فقهیّه کویتى است که تا کنون 40 جلد از آن منتشر شده است.
