علم صرف، علمى است که انسان با دانستن آن قدرت پیدا مى کند چگونه یک کلمه را به شکلهاى مختلف تغییر دهد تا از آن معانى مختلف حاصل گردد. مثلا کلمه «علم» را طبق قواعد صرفى مى توان به صورتهاى گوناگون از قبیل «عَلِمَ» و «یَعْلَمُ» و «اِعْلَمْ» و... تغییر داد تا از آن معانى مختلفى از قبیل: «دانست»، «مى داند» و «بدان» و... به دست آورد. بنابراین، فایده علم صرف شناساندن کلمات از نظر هیئت و صیغه است، یعنى با برخوردارى از چنین علمى مى توان تشخیص داد که این صیغه مثلا نفى است یا جحد یا اسم فاعل، یا اسم زمان و مکان و اسم آلت ... تا به مراد متکلّم دسترسى پیدا کنیم.

پس معلوم شد که علم صرف براى فهم الفاظ قرآن و سنّت و به دست آوردن ظهور و مراد متکلّم لازم است.

البتّه آن مقدار از این علم در اجتهاد مطلق به مفهوم عام آن، لازم است که شخص بتواند این تغییرات مختلف را که در یک کلمه حاصل مى شود براساس قواعد تشخیص دهد و درک کند. جمع کثیرى از دانشمندان اسلامى به توقّف داشتن اجتهاد بر دانستن علم صرف تصریح کرده اند.(1)

1 . نهایة الأفکار، ج 4، ص 227; دراسات فى علم الاصول، ج 4، ص 426; قوانین الاصول، ج 2، ص 392; مبادئ الوصول الى علم الاصول، ص 243. المحصول، ج 2، ص 435; ارشاد الفحول، ص 420; البحر المحیط، ج 6، ص 202; الاجتهاد فى الشریعة الاسلامیّه، ص 25.