«شَرْع» هرگاه به معناى متعدّى استعمال شود، به معناى وضع کردن و قراردادن و مقرّر کردن است، نظیر (أَمْ لَهُمْ شُرَکَاؤُا شَرَعُوا لَهُمْ مِّنَ الدِّینِ مَا لَمْ یَأْذَنْ بِهِ) و (شَرَعَ لَکُمْ مِّنَ الدِّینِ مَا وَصَّى...).
گاهى از معناى مصدرى بیرون آمده، به معناى «راه آشکار» (= الطریق النَّهْج) مى آید و شارع به معناى آشکار است که در آیه (إِذْ تَأْتِیهِمْ حِیتَانُهُمْ یَوْمَ سَبْتِهِمْ شُرَّعاً) به صیغه جمع (شرّع = جمع شارع) آمده است و اگر به خیابان «شارع» مى گویند به سبب آشکار بودن آن است.
در استعمالات عرفى (و تعبیراتى نظیر «شرع مقدّس») معناى «ما شرعه الله» یعنى آنچه خدا آن را وضع یا آشکار کرده، اعمّ از عقاید و اخلاق و احکام، از آن اراده مى شود.
«شریعت» در لغت به معناى درگاه و سردر ورودى (= عتبه) و نیز به معناى آبشخور و جایگاهى که بدون طناب از آن آب نوشیده مى شود «مورد الماء الّذى یستقى منه بلا رِشاء» آمده است و به مجموعه مسائل دینى اعمّ از عقاید و اخلاق و احکام نیز «شریعت» گفته مى شود از این جهت که مایه حیات و طهارت کسانى است که آن را بپیمایند و سلوکى هماهنگ با آن داشته باشند.
و مراد از «شریعت» در آیه 18 سوره جاثیه نیز همین معنا مى باشد: (ثُمَّ جَعَلْنَاکَ عَلَى شَرِیعَة مِّنَ الاَْمْرِ). البتّه در اصطلاح فقها و کتب فقهى و تعبیراتى نظیر «شرایع الاحکام» خصوص احکام فرعى عملى از آن اراده مى شود که در این صورت کاملا مرادف با معناى اصطلاحى «فقه» است.
«شِرْعه» نیز در لغت به معناى راه مستقیم استو چون بر وزن «فِعْله» است از آن نوع خاصّى از راه مستقیم اراده مى شود و بر همین اساس است که در قرآن کریم از راه ها و مذاهب مختلفى که به یک سرى عقاید و اصول و قوانین مشترک منتهى مى شود به «شِرعه» تعبیر شده است: (لِکُلّ جَعَلْنَا مِنْکُمْ شِرْعَةً وَمِنْهَاجاً) و روشن است که «ما به الامتیاز» شرایع آسمانى، امورى فرعى و عملى است و دقیقاً از همین نکته مى توان نتیجه گرفت که مراد از «شِرعه» خصوص احکام و فروعات عملى است و در نتیجه اخصّ و محدودتر از دو واژه «شریعت» و «دین» مى باشد.
1 . شورى، آیه 21.
2 . شورى، آیه 13.
3 . مفردات راغب، مادّه «شرع».
4 . اعراف، آیه 163.
5 . المعجم الوسیط، مادّه «شرع».
6 . همان مدرک.
7 . مفردات راغب، مادّه «شرع».
8 . ر.ک: المیزان; تفسیر ابن عاشور; التفسیر المنیر، ذیل آیه 18 سوره جاثیه.
9 . المعجم الوسیط، مادّه «شرع».
10 . التحقیق فى کلمات القرآن الکریم، مادّه «شرع».
11 . مائده، آیه 48.
