مباحث این مقاله را در چهار بخش مى توان خلاصه کرد:
1. مسائل مستحدثه عبارت است از هر موضوع جدیدى که حکم فقهى و شرعى خاصّ خود را مى طلبد، اعمّ از این که در گذشته وجود نداشته یا اصل آن بوده ولى برخى از مصادیق آن جدید است. اوّلى مانند پیوند اعضا در علم پزشکى و دومى مانند سفرهاى فضایى یا سفر با هواپیما و امثال آن از جهت قصر و اتمام.
2. طرح مسائل مستحدثه به این جهت ضرورت دارد که عالم مادّه دائماً در حال تحوّل و دگرگونى است و این تحوّل در زندگى انسان بیشتر است. و از سوى دیگر، ما معتقدیم که دین اسلام براى تمام مردم و در تمام زمان هاست، پس باید پاسخگوى مسائل جدید آنها که ناشى از این تحوّلات و دگرگونى هاست، نیز باشد.
3. نمونه هایى از مسائل مربوط به عبادات و معاملات و احکام پزشکى و دیگر موضوعات از مسائل مستحدثه.
4. در حل مسائل مستحدثه باید به پنج نکته توجّه شود:
الف) تفاوت هاى مذهب شیعه با اهل سنّت در مباحث مسائل مستحدثه. مثل اینکه ما معتقدیم هر موضوع و پدیده اى حکم شرعى دارد، حتّى یک خراش کوچک. بدین جهت نوبت به قیاس و استحسان و مانند آن از امور ظنیّه نمى رسد.
ب) تأثیر زمان و مکان بر اجتهاد.
ج) احکام به صورت قضایاى حقیقیّه است که مصادیق فعلى و مصادیق آینده را شامل مى شود.
د) توجّه به این که اطلاقات گاه از بعضى مصادیق انصراف دارد، امّا این انصراف بدوى است.
هـ ) بسیارى از اوقات مسائل مستحدثه تحت عناوین ثانویّه مندرج است و این اختصاص به ضرورت ندارد و عنوان هاى متعدّدى از اقسام عناوین ثانویّه ذکر شد.
تعریف عناوین ثانویّه، آثار آن، اقسام عناوین ثانویه، افراط و تفریط در استفاده از عناوین ثانویّه نیز از امورى بود که به آن اشاره شد.
* * *
آنچه در مجموع این مقال آمد تنها خطوط کلّى مسائل مستحدثه و راهکارهاى حلّ آن بود و اگر مثال هایى ذکر شد براى ارائه نمونه هاى راه حل بود و امّا بحث در مجموع مسائل مستحدثه از جمله چهل عنوانى را که در اوایل این بحث به آن اشاره کردیم از موضوع این مقال خارج است و در آینده هر کدام در جاى خود به خواست خدا مطرح خواهد شد.
* * *
