حکم شرعى، به عنوان یک قرارداد در اوّلین تقسیم بندى، داراى چهار مرحله است.(1) 1. مرحله اقتضا که عبارت است از مرحله وجود ملاک براى حکم یعنى زمینه جعل.(2) 2. مرحله انشا که در حقیقت مرحله شکل گیرى، وضع و جعل قانون است. 3. مرحله فعلیّت حکم که مرحله مسئولیت آفرینى است، و با اعلام آن تحقّق مى یابد. 4. مرحله تنجز، که همان مرحله قطعى شدن حکم است که پس از آن، علم بدان حاصل مى گردد و راه هر گونه عذرى را بر مکلّف مى بندد. در مجموع مراحل مختلف حکم آثار گوناگونى دارد که فشرده آن به این ترتیب است. مرحله انشا داراى مسئولیت نیست و زمینه اى براى امتثال امر وجود ندارد. مرحله فعلیّت زمینه امتثال امر دارد، که با تحقّق شرایط مسئولیت آفرین است.(3) مرحله تنجّز مرحله اجتماع شرایط براى بعث و تکلیف قطعى است.
1. کفایة الاصول، ج 2، ص 278 و 51 .
2. اصطلاحات الأصول، آیة الله مشکینى، ص 122 .
3. کفایة الاصول، ج 2، ص 278 .