تکلیف براى مکلّف روشن و مشخص باشد و اجمالى در آن یا در شرایط و اِجزاى آن نباشد و آن بر دو گونه است:
الف) امتثال تفصیلى قطعى که مکلّف آن را با علم و قطع مى شناسد و انجام مى دهد.
ب) امتثال تفصیلى ظنّى که با حجّت معتبر براى مکلّف روشن شده است و به انجام آن مى پردازد.
2. امتثال اجمالى: و آن در جایى است که مورد تکلیف نامشخص باشد و مردّد میان دو چیز یا بیشتر باشد ولى اصل تکلیف قطعى و مسلّم است. مانند آن که شخصى سمت قبله را نداند، که باید ناچار به چهار طرف نماز بخواند تا تکلیف واقعى قطعى را مراعات کرده باشد و به مجموعه نمازهاى او امتثال اجمالى اطلاق مى شود.
3. امتثال احتمالى: و آن در جایى است که اصل تکلیف قطعى نباشد، گرچه متعلق آن معلوم است (عکس صورت سابق) مانند این که انسان احتمال مى دهد نماز قضا بر ذمه او هست و آن را بجا مى آورد. در این مثال متعلّق تکلیف مشخص است و مردّد میان دو چیز نیست ولى چون اصل تکلیف به قضاى نماز به صورت احتمال مطرح است، بنابراین انجام آن، امتثال احتمالى نام دارد.
«اجزا» در لغت به معناى کفایت است و در اصطلاح فقها عبارت است از انجام تکلیف به گونه اى که مقصود شارع حاصل شود و تکلیف از عهده مکلّف برداشته شود به گونه اى که قضا و اعاده لازم نباشد.
در مبحث اِجزا سه مسأله مطرح مى گردد:
1. اِجزاى هر امرى نسبت به همان امر.
2. اِجزاى امر اضطرارى مانند نماز با تیمم نسبت به امر اختیارى یعنى نماز با وضو.
3. اِجزاى امر ظاهرى مانند نماز با طهارت استصحابى و کفایت آن از نماز با طهارت واقعى.
1 . اصطلاحات الاصول (آیة الله على مشکینى)، ص 73.
2 . کفایة الاصول، ج 1، ص 125.
3 . همان مدرک، ص 128-127.
