از مهم ترین مسائلى که اسلام روى آن تکیه مى کند، مسأله حفظ حقوق و اموال مردم و به طور کلّى اجراى عدالت اجتماعى است.

نخست براى اینکه حقوق ورثه در اموال میت از بین نرود و حقّ بازماندگان و ایتام و صغار پایمال نشود، به افراد باایمان دستور مى دهد مى گوید: «اى کسانى که ایمان آورده اید! هنگامى که مرگ یکى از شما فرا رسد، در موقع وصیّت باید از میان شما، دو نفر عادل را به شهادت بطلبد» (یَا أَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا شَهَادَةُ بَیْنِکُمْ إِذَا حَضَرَ أَحَدَکُمُ الْمَوْتُ حِینَ الْوَصِیَّةِ اثْنَانِ ذَوَا عَدْل مِنْکُمْ).

البته شهادت در اینجا همراه با وصایت است یعنى این دو نفر هم وصىّ اند و هم گواه.

سپس مى افزاید: «یا اگر مسافرت کردید، و مصیبت مرگ شما فرا رسید (و در آنجا مسلمانى نیافتید،) دو نفر از غیر خودتان را به گواهى بطلبید» (أَوْ ءَاخَرَانِ مِنْ غَیْرِکُمْ إِنْ أَنْتُمْ ضَرَبْتُمْ فِى الاَْرْضِ فَأَصَابَتْکُمْ مُصِیبَةُ الْمَوْتِ).

منظور از غیرمسلمانان، اهل کتاب یعنى یهود و نصارى مى باشد زیرا اسلام براى مشرکان وبت پرستان در هیچ مورد اهمّیتى قائل نشده است.

سپس دستور مى دهد: «و اگر به هنگام اداى شهادت، در صدق آنها شک کردید، آنها را بعد از نماز نگاه مى دارید تا سوگند یاد کنند (و شهادت دهند) که: ما حاضر نیستیم حق را به چیزى بفروشیم (و به ناحق گواهى دهیم) هرچند در مورد خویشاوندان ما باشد» (تَحْبِسُونَهُمَا مِنْ بَعْدِ الصَّلَوةِ فَیُقْسِمَانِ بِاللَّهِ إِنِ ارْتَبْتُمْ لاَ نَشْتَرِى بِهِ ثَمَنًا وَ لَوْ کَانَ ذَاقُرْبَى).

«و شهادت الهى را کتمان نمى کنیم که از گناهکاران خواهیم بود» (وَ لاَنَکْتُمُ شَهَادَةَ اللَّهِ إِنَّا إِذًا لَمِنَ الاَْثِمِینَ).

(آیه 107) در این آیه سخن از مواردى به میان آمده که ثابت شود دو شاهد مرتکب خیانت و گواهى بر ضدّ حق شده اند ـ همان طور که در شأن نزول آیه آمده بود ـ در چنین موردى دستور مى دهد: «و اگر اطّلاعى حاصل شود که آن دو، مرتکب گناهى شده اند (و حق را کتمان کرده اند)، دو نفر از کسانى که نسبت به میّت، أولى هستند، به جاى آنها قرار مى گیرند» (فَإِنْ عُثِرَ عَلَى أَنَّهُمَا اسْتَحَقَّا إِثْمًا فَـَاخَرَانِ یَقُومَانِ مَقَامَهُمَا مِنَ الَّذِینَ اسْتَحَقَّ عَلَیْهِمُ الاَْوْلَیَانِ).

و در ذیل آیه وظیفه دو شاهد دوم را چنین بیان مى کند: «و به خدا سوگند یاد مى کنند که: گواهى ما، از گواهى آن دو به حق نزدیک تر است; و ما تجاوزى نکرده ایم; که اگر چنین کرده باشیم، از ظالمان خواهیم بود» (فَیُقْسِمَانِ بِاللَّهِ لَشَهَادَتُنَا أَحَقُّ مِنْ شَهَادَتِهِمَا وَ مَااعْتَدَیْنَا إِنَّا إِذًا لَمِنَ الظَّالِمیِنَ).

(آیه 108) این آیه فلسفه احکامى را که در زمینه شهادت در آیات قبل گذشت بیان مى کند که اگر طبق دستور بالا عمل شود یعنى دو شاهد را بعد از نماز و در حضور جمع به گواهى بطلبند و در صورت بروز خیانت آنان، افراد دیگرى از ورثه جاى آنها را بگیرند و حق را آشکار سازند «این کار، نزدیک تر است به اینکه گواهى به حق دهند (و از خدا بترسند،) و یا (از مردم) بترسند که (دروغشان فاش گردد; و) سوگندهایى جاى سوگندهاى آنها را بگیرد» (ذلِکَ أَدْنَى أَنْ یَأْتُوا بِالشَّهَادَةِ عَلَى وَجْهِهَا أَوْ یَخَافُوا أَنْ تُرَدَّ أَیْمَانٌ بَعْدَ أَیْمَانِهِمْ).

در حقیقت، این کار سبب مى شود که ترس از مسؤولیت در برابر خدا یا بندگان خدا در آنها بیدار گردد و از محور حق منحرف نشوند.

در پایان آیه براى تأکید روى احکام گذشته دستور مى دهد: «از (مخالفت) خدا بپرهیزید، و گوش فرا دهید. و خداوند، جمعیّت فاسقان را هدایت نمى کند» (وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاسْمَعُوا وَاللَّهُ لاَیَهْدِى الْقَوْمَ الْفَاسِقِینَ).

(آیه 109) این آیه مکمّلى براى آیات قبل است زیرا در ذیل آیات گذشته که مربوط به مسأله شهادت حق و باطل بود، دستور به تقوا و ترس از مخالفت فرمان خدا داده شده، این آیه مى گوید: از «روزى (بترسید) که خداوند، پیامبران را جمع مى کند، و به آنها مى گوید: (در برابر دعوت شما،) چه پاسخى به شما داده شد؟!» (یَوْمَ یَجْمَعُ اللَّهُ الرُّسُلَ فَیَقُولُ مَاذَا أُجِبْتُمْ).

آنها از خود نفى علم کرده و همه حقایق را به علم پروردگار موکول کرده مى گویند: «ما چیزى نمى دانیم; تو خود، از همه اسرار نهان آگاهى» (قَالُوا لاَعِلْمَ لَنَا إِنَّکَ أَنْتَ عَلاَّمُ الْغُیُوبِ).

به این ترتیب، سر و کار شما با چنین دادگاهى و با خداوند علاّم الغیوب است، در گواهى هاى خود مراقب حق و عدالت باشید.