این آیه درباره مؤمنان اهل کتاب است و سخن از اقلّیتى به میان مى آورد که دعوت پیامبر را اجابت کردند. و براى آنها پنج صفت ممتاز بیان مى کند:
1. «و از اهل کتاب، کسانى هستند که به خدا، ایمان دارند» (وَ إِنَّ مِنْ أَهْلِ الْکِتَابِ لَمَنْ یُؤْمِنُ بِاللَّهِ).
2. آنها به قرآن «و آنچه بر شما نازل شده» ایمان دارند (وَ مَا أُنْزِلَ إِلَیْکُمْ).
3. ایمان آنها به پیامبر اسلام، از ایمان واقعى به کتاب آسمانى خودشان و بشاراتى که در آن آمده است سرچشمه مى گیرد. به این ترتیب، «و به آنچه بر خودشان نازل گردیده» ایمان دارند (وَ مَا أُنْزِلَ إِلَیْهِمْ).
4. «در برابر (فرمانِ) خدا خاضع اند» (خَاشِعِینَ لِلَّهِ).
و همین خضوع آنهاست که انگیزه ایمان واقعى شده و میان آنها و تعصّبهاى جاهلانه جدایى افکنده است.
5. «و آیات خدا را به بهاى ناچیزى نمى فروشند» (لاَ یَشْتَرُونَ بِـَایَاتِ اللَّهِ ثَمَنًا قَلِیلاً).
آنها همانند بعضى از دانشمندان یهود نیستند که، به خاطر حفظ موقعیت خود و ادامه حکومت بر آن جمعیّت و گرفتن رشوه ها، آیات خدا را تحریف مى کردند.
با داشتن آن برنامه روشن و صفات عالى انسانى «پاداش آنها، نزد پروردگارشان است» (أُولَـئِکَ لَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ).
در پایان آیه مى فرماید: «خداوند، سریع الحساب است» تمام اعمال نیک آنها را به سرعت حساب مى کند، و پاداش مى دهد (إِنَّ اللَّهَ سَرِیعُ الْحِسَابِ).
(آیه 200) آخرین آیه سوره آل عمران محتوى یک برنامه جامع چهار ماده اى است که ضامن سربلندى و پیروزى مسلمین مى باشد. نخست روى سخن را به مؤمنان کرده و در اوّلین ماده این برنامه مى فرماید: «اى کسانى که ایمان آورده اید، (در برابر مشکلات و هوسها،) استقامت کنید» (یَا أَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا اصْبِرُوا).
استقامت در برابر مشکلات، در حقیقت ریشه اصلى هرگونه پیروزى مادّى و معنوى را تشکیل مى دهد.
در مرحله دوم به افراد باایمان دستور به استقامت در برابر دشمن مى دهد مى فرماید: «و در برابر دشمنان (نیز،) پایدار باشید» (وَ صَابِرُوا).
در جمله بعد به مسلمانان دستور آماده باش در برابر دشمن و مراقبت دائم از مرزها و سرحدات کشورهاى اسلامى مى دهد مى فرماید: «و از مرزهاى خود، مراقبت کنید» (وَ رَابِطُوا).
این دستور به خاطر آن است که مسلمانان هرگز گرفتار حملات غافلگیرانه دشمن نشوند و، در برابر حملات شیطان و هوسهاى سرکش، همیشه آماده و مراقب باشند.
«رابطوا» از ماده «رباط» در اصل به معنى بستن چیزى در مکانى است. به همین جهت، مرابطه به معنى مراقبت از مرزها آمده است زیرا سربازان و مرکبها و وسایل جنگى را در آن محل نگاه دارى مى کنند.
سرانجام در آخرین دستور که همچون چترى بر همه دستورهاى سابق سایه مى افکند، مى فرماید: «و از خدا بپرهیزید، شاید رستگار شوید» (وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ).
یعنى شما در سایه به کار بستن این چهار دستور مى توانید رستگار شوید و با تخلّف از آنها، راهى به سوى رستگارى نخواهید داشت.
به هر حال، اگر روح استقامت و پایمردى در مسلمانان زنده شود، اگر در برابر افزایش تلاش و کوشش دشمنان، مسلمانان تلاش بیش ترى از خود نشان دهند و پیوسته از مرزهاى جغرافیایى و عقیده اى خود مراقبت نمایند و ـ علاوه بر همه اینها ـ با تقواى فردى و اجتماعى، گناه و فساد را از جامعه خود دور کنند، پیروزى آنها تضمین خواهد شد.
«پایان تفسیر سوره آل عمران»
