از این آیه به بعد یک سلسله از احکام اسلامى مطرح مى شود. نخست از مسأله حفظ احترام خونها آغاز مى کند و بر آداب و سنن جاهلى خط بطلان مى کشد. مؤمنان را مخاطب قرار داده مى گوید: «اى افرادى که ایمان آورده اید، حکم قصاص در مورد کشتگان، بر شما نوشته شده است» (یَا أَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الْقِصَاصُ فِى الْقَتلَى).

«قصاص از ماده «قص» به معنى جستوجو و پى گیرى از آثار چیزى است و هر امرى که پشت سر هم بیاید عرب آن را «قصّه» مى گوید. از آنجا که «قصاص» قتلى است که پشت سر قتل دیگرى قرار مى گیرد، این واژه در مورد آن به کار رفته است.

انتخاب واژه «قصاص» نشان مى دهد که اولیاى مقتول حق دارند نسبت به قاتل همان را انجام دهند که او مرتکب شده است.

ولى به این مقدار قناعت نکرده، در دنباله آیه مسأله مساوات را با صراحت بیشتر مطرح مى کند مى گوید: «آزاد در برابر آزاد، و برده در برابر برده، و زن در برابر زن» (الْحُرُّ بِالْحُرِّ وَالْعَبْدُ بِالْعَبْدِ وَالاُْنْثَى بِالاُْنْثَى).

البتّه این مسأله دلیل بر برترى خون مرد نسبت به زن نیست و توضیح آن خواهد آمد.

سپس براى اینکه روشن شود مسأله قصاص حقّى براى اولیاى مقتول است و هرگز یک حکم الزامى نیست، اگر مایل باشند مى توانند قاتل را ببخشند و خون بها بگیرند یا اصلا خون بها هم نگیرند، اضافه مى کند: «پس اگر کسى از سوى برادر (دینى) خود، چیزى به او بخشیده شود، (و حکم قصاص او، تبدیل به خون بها گردد،) باید از راه پسندیده پیروى کند; (و صاحب خون، حال پرداخت کننده دیه را در نظر بگیرد;) و او [= قاتل] نیز، به نیکى دیه را (به ولىّ مقتول) بپردازد» و در آن، مسامحه نکند (فَمَنْ عُفِىَ لَهُ مِنْ أَخِیهِ شَىْءٌ فَاتِّبَاعٌ بِالْمَعْرُوفِ وَ أَدَاءٌ إِلَیْهِ بِإِحْسَان).

در پایان آیه براى تأکید و توجّه دادن به این امر که تجاوز از حد از سوى هر کس بوده باشد مجازات شدید دارد، مى گوید: «این، تخفیف و رحمتى است از ناحیه پروردگار شما. و کسى که بعد از آن، تجاوز کند، عذاب دردناکى خواهد داشت» (ذلِکَ تَخْفِیفٌ مِنْ رَبِّکُمْ وَ رَحْمَةٌ فَمَنِ اعْتَدَى بَعْدَ ذلِکَ فَلَهُ عَذَابٌ أَلِیمٌ).

دستور عادلانه «قصاص» و «عفو» از یک سو روش فاسد عصر جاهلیت را که گاه در برابر یک نفر صدها نفر را به خاک و خون مى کشیدند محکوم مى کند و از سوى دیگر، راه عفو را به روى مردم نمى بندد. از سوى سوم مى گوید بعد از برنامه عفو وگرفتن خون بها هیچ یک ازطرفین حقّ تعدّى ندارند; برخلاف اقوام جاهلى که اولیاى مقتول گاهى بعد از عفو، حتّى گرفتن خونبها، قاتل را مى کشتند.

(آیه 179) این آیه با یک عبارت پرمعنى، پاسخ بسیارى از سؤالات را در زمینه مسأله قصاص بازگو مى کند مى گوید: «و براى شما در قصاص، حیات و زندگى است، اى صاحبان خرد! شاید شما تقوا پیشه کنید» (وَ لَکُمْ فِى الْقِصَاصِ حَیَوةٌ یَا أُولِى الاَْلْبَابِ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ).

این آیه که به صورت یک شعار اسلامى در اذهان همگان نقش بسته، به خوبى نشان مى دهد که قصاص اسلامى به هیچوجه جنبه انتقام جویى ندارد.

از یک سو ضامن حیات جامعه است زیرا اگر حکم قصاص وجود نداشت و افراد سنگدل احساس امنیت مى کردند، جان مردم بى گناه به خطر مى افتاد. همان گونه که در کشورهایى که حکم قصاص به کلّى لغو شده، آمار قتل و جنایت به سرعت بالا رفته است.

و از سوى دیگر، مایه حیات قاتل است چراکه او را از فکر آدمکشى تا حدّ زیادى باز مى دارد و کنترل مى کند.