در تفسیر آیات تغییر قبله گذشت که مخالفین اسلام از یک سو و تازه مسلمانان از سوى دیگر، چه سر و صدایى درباره تغییر قبله به راه انداختند. این آیه روى سخن را به این گروه ها کرده مى گوید: «نیکى، (تنها) این نیست که (به هنگام نماز،) روى خود را به سوى مشرق و یا مغرب کنید» و تمام گفتوگوى شما، درباره قبله و تغییر آن باشد و همه وقت خود را مصروف آن سازید» (لَیْسَ الْبِرَّ أَنْ تُوَلُّوا وُجُوهَکُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ).
قرآن سپس به بیان مهم ترین اصول نیکى ها در ناحیه ایمان و اخلاق و عمل ضمن بیان شش عنوان، پرداخته مى گوید: «بلکه نیکى (و نیکوکار) کسى است که به خدا و روز رستاخیز و فرشتگان و کتاب (آسمانى) و پیامبران، ایمان آوردند» (وَ لَـکِنَّ الْبِرَّ مَنْ ءَامَنَ بِاللَّهِ وَالْیَوْمِ الاَْخِرِ وَالْمَلاَئِکَةِ وَالْکِتَابِ وَالنَّبِیِّینَ).
پس از ایمان به مسأله انفاق و ایثار و بخششهاى مالى اشاره مى کند مى گوید: «و مال (خود) را با همه علاقه اى که به آن دارد، به خویشاوندان و یتیمان و مسکینان و واماندگان در راه و سائلان و بردگان انفاق مى کند» (وَ ءَاتَى الْمَالَ عَلَى حُبِّهِ ذَوِى الْقُرْبَى وَالْیَتَامَى وَالْمَسَاکِینَ وَابْنَ السَّبِیلِ وَالسَّائِلِینَ وَ فِى الرِّقَابِ).
بى شک گذشتن از مال و ثروت براى همه کس کار آسانى نیست چراکه تقریباً حبّ آن در همه دلها هست. تعبیر «على حُبّه» نیز اشاره به همین حقیقت است که آنها در برابر این خواسته دل، براى رضاى خدا مقاومت مى کنند.
سو مین اصل از اصول نیکیها را برپا داشتن نماز مى شمرد مى گوید: «نماز را برپا مى دارد» (وَ أَقَامَ الصَّلَوةَ).
نمازى که اگر با شرایط و حدودش و با اخلاص و خضوع انجام گیرد، انسان را از گناه بازمى دارد.
چهارمین برنامه آنها را اداى زکات و حقوق واجب مالى ذکر کرده مى گوید: «و زکات را مى پردازد» (وَ ءَاتَى الزَّکَوةَ).
بسیارند افرادى که در پاره اى از موارد حاضرند به مستمندان کمک کنند امّا در اداى حقوق واجب سهل انگار مى باشند. به عکس گروهى غیر از اداى حقوق واجب به هیچ گونه کمک دیگرى تن در نمى دهند. آیه فوق نیکوکار را کسى مى داند که در هر دو میدان انجام وظیفه کند.
پنجمین ویژگى آنها را وفاى به عهد مى شمرد مى گوید: «و کسانى که به عهد خود ـ به هنگامى که عهد بستند ـ وفا مى کنند» (وَالْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذَا عَاهَدُوا).
چراکه سرمایه زندگى اجتماعى اعتماد متقابل افراد جامعه است. از این رو در روایات اسلامى مى خوانیم که مسلمانان موظّفند سه برنامه را در مورد همه انجام دهند، خواه طرف مقابل مسلمان باشد یا کافر، نیکوکار باشد یا بدکار، و آن سه عبارتند از: وفاى به عهد، اداى امانت و احترام به پدر و مادر.
و ششمین و آخرین برنامه این گروه نیکوکار را چنین شرح مى دهد: «و در برابر محرومیتها و بیمارى ها و در میدان جنگ، استقامت به خرج مى دهند» (وَالصَّابِرِینَ فِى الْبَأْسَاءِ وَالضَّرَّاءِ وَ حِینَ الْبَأْسِ).
و در پایان آیه به عنوان جمع بندى و تأکید بر شش صفت عالى گذشته، مى گوید: «اینها کسانى هستند که راست مى گویند; (و گفتارشان با اعتقادشان هماهنگ است،) و اینها هستند پرهیزگاران» (أُولَـئِکَ الَّذِینَ صَدَقُوا وَ أُولَـئِکَ هُمُ الْمُتَّقُونَ).
راستگویى آنها از اینجا روشن مى شود که اعمال و رفتارشان از هر نظر با اعتقاد و ایمانشان هماهنگ است و تقوا و پرهیزگاریشان از اینجا معلوم مى شود که آنها هم وظیفه خود را در برابر اللّه، نیازمندان و محرومان و جامعه انسانى و هم در برابر خویشتن خویش انجام مى دهند.
جالب اینکه شش صفت برجسته فوق هم شامل اصول اعتقادى و اخلاقى و هم برنامه هاى عملى است.
