قرآن، مسلمانان را از همکارى با یهود و نصارى به شدّت برحذر مى دارد. نخست مى گوید: «اى کسانى که ایمان آورده اید! یهود و نصارى را ولىّ (و دوست خود،) انتخاب نکنید» (یَا أَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا لاَتَتَّخِذُوا الْیَهُودَ وَالنَّصَارَى أَوْلِیَاءَ).
یعنى ایمان به خدا ایجاب مى کند که به خاطر جلب منافع مادّى، با آنها همکارى نکنید.
سپس دلیل این نهى را بیان کرده مى گوید: «آنها اولیاى یکدیگرند» (بَعْضُهُمْ أَوْلِیَاءُ بَعْض).
یعنى تا زمانى که منافع خودشان و دوستانشان مطرح است، هرگز به شما نمى پردازند.
«اولیاء» جمع «ولى» از ماده ولایت، به معنى نزدیکى میان دو چیز است که به معنى دوستى و هم پیمانى و سرپرستى نیز آمده است. در اینجا منظور این است که با یهود و نصارى هم پیمان نگردند.
«و کسانى که از شما با آنان دوستى کنند، از آنها هستند» و از نظر تقسیم بندى اجتماعى و مذهبى جزء آنها محسوب مى شود (وَ مَنْ یَتَوَلَّهُمْ مِنْکُمْ فَإِنَّهُ مِنْهُمْ).
و بى شک «خداوند، جمعیّت ستمکار را (که به خود و برادران و خواهران مسلمان خویش خیانت کرده) هدایت نمى کند» (إِنَّ اللَّهَ لاَیَهْدِى الْقَوْمَ الظَّالِمِینَ).
(آیه 52) در این آیه به عذرتراشى هایى اشاره مى کند که افراد بیمارگونه براى توجیه ارتباطهاى نامشروع خود با بیگانگان انتخاب مى کنند. مى گوید: «کسانى را که در دلهایشان بیمارى است مى بینى که در (دوستى با) آنان، بر یکدیگر پیشى مى گیرند، و مى گویند: مى ترسیم حادثه اى براى ما اتّفاق بیفتد» و نیاز به کمک آنها داشته باشیم (فَتَرَى الَّذِینَ فِى قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ یُسَارِعُونَ فِیهِمْ یَقُولُونَ نَخْشَى أَنْ تُصِیبَنَا دَائِرَةٌ).
«دائره» از ماده «دور»، به معنى چیزى است که در گردش باشد و از آنجا که قدرتها و حکومتها در طول تاریخ دائم در گردش است، به آن دائره مى گویند.
قرآن مى گوید همان طور که آنها احتمال مى دهند روزى قدرت به دست یهود و نصارى بیفتد، این احتمال را نیز باید بدهند که: «شاید خداوند پیروزى یا حادثه دیگرى از سوى خود (به نفع مسلمانان) پیش بیاورد; و این دسته، از آنچه در دل پنهان داشتند، پشیمان گردند» (فَعَسَى اللَّهُ أَنْ یَأْتِىَ بِالْفَتْحِ أَوْ أَمْر مِنْ عِنْدِهِ فَیُصْبِحُوا عَلَى مَا أَسَرُّوا فِى أَنْفُسِهِمْ نَادِمِینَ).
(آیه 53) در این آیه به سرانجام کار منافقان اشاره کرده مى گوید: در آن هنگام که پیروزى نصیب مسلمانان راستین شود، «آنها که ایمان آورده اند مى گویند: آیا این (منافقان) همانها هستند که با نهایت تأکید به خدا سوگند یاد کردند که با شما هستند؟!» چرا کارشان به اینجا رسید؟! (وَ یَقُولُ الَّذِینَ ءَامَنُوا أَهَـؤُلاَءِ الَّذِینَ أَقْسَمُوا بِاللَّهِ جَهْدَ أَیْمَانِهِمْ إِنَّهُمْ لَمَعَکُمْ).
به خاطر همین نفاق، «اعمالشان نابود گشت، و زیانکار شدند» هم در این جهان و هم در جهان دیگر (حَبِطَتْ أَعْمَالُهُمْ فَأَصْبَحُوا خَاسِرِینَ).
(آیه 54) پس از بحث درباره منافقان سخن از مرتدانى به میان مى آورد که طبق پیش بینى قرآن بعدها از این آیین مقدّس روى بر مى گرداندند و به عنوان یک قانون کلّى به همه مسلمانان اخطار مى کند مى گوید: «اى کسانى که ایمان آورده اید! هر کس از شما، از آیین خود بازگردد، (به خدا زیانى نمى رساند;) خداوند جمعیّتى را (براى حمایت از این آیین) مى آورد» (یَا أَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا مَنْ یَرْتَدَّ مِنْکُمْ عَنْ دِینِهِ فَسَوْفَ یَأْتِى اللَّهُ بِقَوْم).
سپس صفات کسانى که باید این رسالت بزرگ را انجام دهند چنین شرح مى دهد:
1. آنها به خدا عشق مىورزند و جز به خشنودى او نمى اندیشند; خداوند «آنها را دوست دارد و آنان (نیز) او را دوست دارند» (یُحِبُّهُمْ وَ یُحِبُّونَهُ).
2 و 3. «در برابر مؤمنان متواضع، و در برابر کافران سرسخت و نیرومندند» (أَذِلَّة عَلَى الْمُؤْمِنِینَ أَعِزَّة عَلَى الْکَافِرِینَ).
4. «آنها در راه خدا جهاد مى کنند» (یُجَاهِدُونَ فِى سَبِیلِ اللَّهِ).
5. «و از سرزنش هیچ ملامت گرى هراسى ندارند» (وَ لاَیَخَافُونَ لَوْمَةَ لاَئِم).
در پایان آیه مى گوید: «این، فضل خداست که به هر کس بخواهد (و شایسته ببیند) مى دهد» (ذلِکَ فَضْلُ اللَّهِ یُؤْتِیهِ مَنْ یَشَاءُ).
«و (فضلِ) خدا وسیع، و خداوند داناست» (وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِیمٌ).
