(آیه 196) در این آیه احکام زیادى بیان شده است.
1. ابتدا یک دستور کلّى براى انجام فریضه حج و عمره به طورکامل و براى اطاعت فرمان خدا داده مى فرماید: «و حج و عمره را براى خدا به اتمام برسانید» (وَ أَتِمُّوا الْحَجَّ وَالْعُمْرَةَ لِلَّهِ).
در واقع، قبل از هر چیز به سراغ انگیزه هاى این دو عبادت رفته و توصیه مى کند که جز انگیزه الهى و قصد تقرّب به ذات پاک او نباید چیز دیگرى در کار باشد.
2. بعد به سراغ کسانى مى رود که پس از بستن احرام، به خاطر وجود مانعى مانند بیمارى شدید و ترس از دشمن، موفق به انجام حجّ عمره نمى شوند. مى فرماید: «و اگر محصور شدید، (و مانعى اجازه نداد که پس از احرام بستن، وارد مکّه شوید،) آنچه از قربانى فراهم شود» ذبح کنید، و از احرام خارج شوید (فَإِنْ أُحْصِرْتُمْ فَمَا اسْتَیْسَرَ مِنَ الهَدْىِ).
3. سپس به دستور دیگرى اشاره کرده مى فرماید: «و سرهاى خود را نتراشید، تا قربانى به محلّش برسد» و در قربانگاه ذبح شود (وَ لاَ تَحْلِقُوا رُءُوسَکُمْ حَتَّى یَبْلُغَ الْهَدْىُ مَحِلَّهُ).
4. سپس مى فرماید: «و اگر کسى از شما بیمار بود، و یا ناراحتى در سر داشت، (و ناچار بود سر خود را بتراشد،) باید فدیه و کفّاره اى از قبیل روزه یا صدقه یا گوسفندى بدهد» (فَمَنْ کَانَ مِنْکُمْ مَرِیضًا أَوْ بِهِ أَذًى مِنْ رَأْسِهِ فَفِدْیَةٌ مِنْ صِیَام أَوْ صَدَقَة أَوْ نُسُک).
«نُسُک» جمع «نَسیکَه» به معنى حیوان ذبح شده است. این واژه به معنى عبادت نیز آمده است.
در واقع، شخص مخیّر در میان این سه کفّاره (روزه; صدقه; ذبح گوسفند) مى باشد.
5. سپس مى افزاید: «و هنگامى که (از بیمارى و دشمن) درامان بودید، هرکس با ختم عمره، حج را آغاز کند، آنچه از قربانى براى او میسّر است» ذبح کند (فَإِذَا أَمِنْتُمْ فَمَنْ تَمَتَّعَ بِالْعُمْرَةِ إِلَى الْحَجِّ فَمَا اسْتَیْسَرَ مِنَ الْهَدْىِ).
اشاره به اینکه در حجّ تمتع، قربانى کردن لازم است و فرق نمى کند این قربانى شتر باشد یا گاو و یا گوسفند; و بدون آن، از احرام خارج نمى شود.
6. سپس به بیان حکم کسانى مى پردازد که در حال حجّ تمتع قادر به قربانى نیستند. مى فرماید: «و هر که نیافت، سه روز در ایّام حج، و هفت روز هنگامى که بازمى گردید، روزه بدارد. این، ده روز کامل است» (فَمَنْ لَمْ یَجِدْ فَصِیَامُ ثَلَـثَةِ أَیَّام فِى الحَجِّ وَ سَبْعَة إِذَا رَجَعْتُمْ تِلْکَ عَشَرَةٌ کَامِلَةٌ).
بنابراین، اگر قربانى یافت نشود یا وضع مالى انسان اجازه ندهد جبران آن ده روز روزه است.
تعبیر به «کاملة» اشاره به این است که روزه ده روز مى تواند به طور کامل جانشین قربانى شود و زوّار خانه خدا نباید از این بابت نگران باشند.
7. بعد به بیان حکم دیگرى پرداخته مى گوید: «این براى کسى است که خانواده او، نزد مسجدالحرام نباشد ]= اهل مکّه و اطرافِ آن نباشد[» (ذلِکَ لِمَنْ لَمْ یَکُنْ أَهْلُهُ حَاضِرِى الْمَسْجِدِالْحَرَامِ).
بنابراین، کسانى که اهل مکّه یا اطراف آن باشند، حجّ تمتع ندارند و وظیفه آنها حجّ قِران یا اِفراد است ـ شرح این موضوع در کتب فقهى آمده است.
بعد از بیان این احکام هفتگانه در پایان آیه دستور به تقوا مى دهد مى فرماید: «و از خدا بپرهیزید; و بدانید که او، سخت کیفر است» (وَاتَّقُوا اللَّهَ وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ شَدِیدُ الْعِقَابِ).
این تأکید شاید به این جهت است که مسلمانان در هیچ یک از جزییات این عبادت مهم اسلامى کوتاهى نکنند چراکه کوتاهى در آن گاهى سبب فساد حج و از بین رفتن برکات مهم آن مى شود.
