(آیه 1) از روایات اسلامى و سخنان مفسّران بزرگ استفاده مى شود که این آخرین سوره و یا از آخرین سوره هایى است که بر پیامبر(ص) نازل شده است.
به خاطر همین موقعیت خاص، در این سوره روى یک سلسله مفاهیم اسلامى و آخرین برنامه هاى دینى و مسأله رهبرى امّت و جانشینى پیامبر تأکید شده است. شاید بدین جهت است که با مسأله لزوم وفا به عهد و پیمان آغاز شده و در نخستین جمله مى فرماید: «اى کسانى که ایمان آورده اید ! به پیمانها (و قراردادها) وفا کنید» (یَا أَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا أَوْفُوا بِالْعُقُودِ).
تا به این وسیله افراد باایمان را به پیمانهایى که در گذشته با خدا بسته اند یا در این سوره به آن اشاره شده است، ملزم بنماید.
آیه فوق دلیل بر وجوب وفا به پیمانهایى است که میان افراد انسان با یکدیگر یا افراد انسان با خدا، به طور محکم بسته مى شود. به این ترتیب، تمام پیمانهاى الهى ـ انسانى، پیمانهاى سیاسى، اقتصادى، اجتماعى، تجارى، زناشویى و مانند آن را در بر مى گیرد و، یک مفهوم کاملا وسیع دارد، حتّى عهد و پیمانهایى را که مسلمانان با غیرمسلمانان مى بندند نیز شامل مى شود.
مسأله وفاى به عهد و پیمان از اساسى ترین شرایط زندگى دسته جمعى است زیرا بدون آن هرج و مرج و سلب اطمینان عمومى که بزرگ ترین بلاى اجتماعى است، در میان بشر بهوجود مى آید.
در نهج البلاغه در فرمان مالک اشتر چنین مى خوانیم: «در میان واجبات الهى هیچ موضوعى همانند وفاى به عهد در میان مردم جهان، با تمام اختلافاتى که دارند، مورد اتّفاق نیست. به همین جهت، بت پرستان زمان جاهلیت نیز پیمانها را در میان خود محترم مى شمردند زیرا عواقب دردناک پیمان شکنى را دریافته بودند.»
و از پیامبر اکرم(ص) روایت شده است: «کسى که به پیمان خود وفادار نیست دین ندارد.»
به دنبال دستور وفا به پیمانها که تمام احکام و پیمانهاى الهى را شامل مى شود، یک سلسله از احکام اسلام را بیان کرده که نخستین آن حلال بودن گوشت پاره اى از حیوانات است. مى فرماید: «چهارپایان (و جنین آنها) براى شما حلال شده است» (أُحِلَّتْ لَکُمْ بَهِیمَةُ الاَْنْعَامِ).
آیه معنى وسیعى دارد که هم حلال بودن حیواناتى مانند شتر و گاو و گوسفند را بیان مى کند و هم حلّیّت جنینهاى آنها را.
ارتباط این حکم با اصل کلّى لزوم وفا به عهد از این نظر است که این اصل کلّى، احکام الهى را که یک نوع پیمان خدا با بندگان است مورد تأکید قرار مى دهد، سپس به دنبال آن تعدادى از احکام بیان شده که حلال بودن گوشت پاره اى از حیوانات و حرام بودن گوشت بعضى دیگر، یکى از آنها محسوب مى شود.
سپس در ذیل آیه دو مورد را از حکم حلال بودن گوشت چهارپایان استثنا کرده مى فرماید: «مگر آنچه بر شما خواند مى شود» و استثنا خواهد شد (إِلاَّ مَا یُتْلَى عَلَیْکُمْ).
«و به هنگام احرام (براى انجام مناسک حج یا عمره) صید را حلال نشمرید» (غَیْرَ مُحِلِّى الصَّیْدِ وَأَنْتُمْ حُرُمٌ).
در پایان آیه مى فرماید: «خداوند هرچه بخواهد (و مصلحت باشد) حکم مى کند» (إِنَّ اللَّهَ یَحْکُمُ مَا یُرِیدُ).
یعنى چون از همه چیز آگاه و مالک همه چیز مى باشد، هر حکمى را که مصلحت بندگان باشد و حکمت اقتضا کند تشریع مى نماید.
