(آیه 141) این آیه و آیات بعد قسمت دیگرى از صفات منافقان و اندیشه هاى پریشان آنها را بازگو مى کند. مى فرماید: «(منافقان) همانها (هستند) که پیوسته انتظار مى کشند و مراقب شما هستند; اگر فتح و پیروزى نصیب شما گردد، مى گویند: مگر ما با شما نبودیم؟!» پس ما نیز در افتخارات و غنایم شریکیم (الَّذِینَ یَتَرَبَّصُونَ بِکُمْ فَإِنْ کَانَ لَکُمْ فَتْحٌ مِنَ اللَّهِ قَالُوا أَلَمْ نَکُنْ مَعَکُمْ).

«و اگر بهره اى نصیب کافران گردد، به آنان مى گویند: مگر ما شما را به مبارزه و عدم تسلیم در برابر مؤمنان تشویق نمى کردیم؟!» پس با شما شریک خواهیم بود (وَ إِنْ کَانَ لِلْکَافِرِینَ نَصِیبٌ قَالُوا أَلَمْ نَسْتَحْوِذْ عَلَیْکُمْ وَ نَمْنَعْکُمْ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ).

سپس قرآن عاقبت آنها را با یک جمله کوتاه بیان مى کند مى گوید: سرانجام روزى فرا مى رسد که نقاب از چهره زشتشان برداشته مى شود. آرى، «خداوند در روز رستاخیز، میان شما داورى مى کند» (فَاللَّهُ یَحْکُمُ بَیْنَکُمْ یَوْمَ الْقِیَـمَةِ).

و براى اینکه مؤمنان واقعى مرعوب آنان نشوند در پایان آیه مى افزاید: «و خداوند هرگز کافران را بر مؤمنان تسلّطى نداده است» (وَ لَنْ یَجْعَلَ اللَّهُ لِلْکَافِرِینَ عَلَى الْمُؤْمِنِینَ سَبِیلاً).

یعنى کافران نه تنها از نظر منطق بلکه از نظر نظامى، سیاسى، فرهنگى، اقتصادى و خلاصه از هیچ نظر بر افراد باایمان چیره نخواهند شد.

و اگر پیروزى آنها را بر مسلمانان در میدانهاى مختلف با چشم خود مى بینیم به خاطر آن است که بسیارى از مسلمانان، مؤمنان واقعى نیستند، نه خبرى از اتّحاد و اخوت اسلامى در میان آنان است و نه علم و آگاهى لازم که اسلام آن را از لحظه تولّد تا مرگ بر همه لازم شمرده است دارند.

(آیه 142) در این آیه و آیه بعد پنج صفت دیگر از صفات منافقان آمده است:

1. آنها براى رسیدن به اهداف شوم خود از راه خدعه وارد مى شوند و حتّى مى خواهند به خدا نیرنگ زنند، در حالى که در همان لحظات که در صدد چنین کارى هستند در یک نوع خدعه واقع شده اند زیرا براى به دست آوردن سرمایه هاى ناچیزى سرمایه هاى بزرگ وجود خود را از دست مى دهند. آیه مى گوید: «منافقان مى خواهند خدا را فریب دهند; در حالى که او آنها را فریب مى دهد» (إِنَّ الْمُنَافِقِینَ یُخَادِعُونَ اللَّهَ وَ هُوَ خَادِعُهُمْ).

2. آنها از خدا دورند و از راز و نیاز با او لذّت نمى برند. به همین دلیل، «هنگامى که به نماز برمى خیزند، با کسالت برمى خیزند» (وَ إِذَا قَامُوا إِلَى الصَّلَوةِ قَامُوا کُسَالَى).

3. آنها چون به خدا و وعده هاى بزرگ او ایمان ندارند، اگر عبادت یا عمل نیکى انجام دهند «در برابر مردم ریا مى کنند» (یُراءُونَ النَّاسَ).

4. «و خدا را جز اندکى یاد نمى نمایند» (وَ لاَیَذْکُرُونَ اللَّهَ إِلاَّ قَلِیلاً).

(آیه 143) 5. «آنها افراد بى هدفى هستند که نه سوى اینها، و نه سوى آنهایند» نه در صف مؤمنان قرار دارند و نه در صف کافران (مُذَبْذَبِینَ بَیْنَ ذلِکَ لاَ إِلَى هَـؤُلاَءِ وَ لاَإِلَى هَـؤُلاَءِ).

در پایان آیه سرنوشت آنها را چنین بیان مى کند: آنها کسانى هستند که بر اثر اعمالشان، خدا حمایتش را از آنان برداشته و در بیراهه ها گمراهشان ساخته «و هرکس را خداوند گمراه کند، راهى براى او نخواهى یافت» (وَ مَنْ یُضْلِلِ اللَّهُ فَلَنْ تَجِدَ لَهُ سَبِیلاً).

(آیه 144) در آیات گذشته به گوشه اى از صفات منافقان و کافران اشاره شد، در این آیه مى فرماید: «اى کسانى که ایمان آورده اید! غیر از مؤمنان، کافران را ولىّ و تکیه گاه خود قرار ندهید» (یَا أَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا لاَ تَتَّخِذُوا الْکَافِرِینَ أَوْلِیَاءَ مِنْ دُونِ الْمُؤْمِنِینَ).

چراکه این عمل قانون شکنى آشکار و شرک به خداوند است و، با توجّه به قانون عدالت پروردگار، موجب استحقاق مجازات شدیدى است. از این رو به دنبال آن مى فرماید: «آیا مى خواهید (با این عمل،) دلیل آشکارى بر ضدّ خود در پیشگاه خدا قرار دهید؟!» (أَتُرِیدُونَ أَنْ تَجْعَلُوا لِلَّهِ عَلَیْکُمْ سُلْطَانًا مُبِینًا).(1)

(آیه 145) در این آیه براى روشن ساختن حال منافقانى که این دسته از مسلمانان غافل، طوق دوستى آنان را بر گردن مى نهند، مى فرماید: «منافقان در پایین ترین درکات دوزخ قرار دارند; و هرگز یاورى براى آنها نخواهى یافت» (إِنَّ الْمُنَافِقِینَ فِى الدَّرْکِ الاَْسْفَلِ مِنَ النَّارِ وَ لَنْ تَجِدَ لَهُمْ نَصِیرًا).(2)

از این آیه به خوبى استفاده مى شود که از نظر اسلام، نفاق بدترین انواع کفر و منافقان دورترین مردم از خدا هستند. به همین دلیل، جایگاه آنها بدترین و پست ترین نقطه دوزخ است.

(آیه 146) امّا براى اینکه روشن شود حتّى این افراد فوق العاده آلوده، راه بازگشت به سوى خدا و اصلاح موقعیت خویشتن دارند، اضافه مى کند: «مگر آنها که توبه کنند، و جبران و اصلاح نمایند و به (دامن لطفِ) خدا، چنگ زنند، و دین خود را براى خدا خالص کنند» (إِلاَّ الَّذِینَ تَابُوا وَ أَصْلَحُوا وَاعْتَصَمُوا بِاللَّهِ وَ أَخْلَصُوا دِینَهُمْ لِلَّهِ).

«آنها با مؤمنان خواهند بود» (فَأُولَـئِکَ مَعَ الْمُؤْمِنِینَ).

«و خداوند به افراد باایمان، پاداش عظیمى خواهد داد» (وَ سَوْفَ یُؤْتِ اللَّهُ الْمُؤْمِنِینَ أَجْرًا عَظِیمًا).

1. «سلطان» از ماده «سلاطه» به معنى قدرت بر مقهور ساختن دیگرى گرفته شده است. خود واژه سلطان معنى اسم مصدرى دارد و به هرگونه تسلّط اطلاق مى شود. به همین جهت، به «دلیل» که باعث تسلّط انسان بر دیگرى است نیز سلطان گفته مى شود.

2. «درک» عمیق ترین نقطه قعر دریاست و به آخرین ریسمانهایى که به یکدیگر مى پیوندند و به قعر دریا مى رسند، درک گفته مى شود.