در این آیه، خداوند افراد باایمان را مخاطب قرار داده و براى تأکید بیش تر در مسأله تحریم ربا، مى فرماید: «اى کسانى که ایمان آورده اید، از (مخالفت فرمان) خدا بپرهیزید، و آنچه از (مطالبات) ربا باقى مانده، رها کنید; اگر ایمان دارید» (یَا أَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ ذَرُوا مَا بَقِىَ مِنَ الرِّبَوا إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ).
جالب اینکه آیه فوق هم با ایمان به خدا شروع شده و هم با ایمان ختم شده است و در واقع، تأکیدى است بر این معنى که رباخوارى با روح ایمان سازگار نیست.
(آیه 279) در این آیه لحن سخن را تغییر داده و، پس از اندرزهایى که در آیات پیشین گذشت، به رباخواران هشدار مى دهد که اگر به کار خود همچنان ادامه دهند و در برابر حق و عدالت تسلیم نشوند، پیامبر اسلام(ص) ناچار است با توسّل به جنگ جلو آنها را بگیرد. مى فرماید: «اگر (چنین) نمى کنید، بدانید خدا و رسولش، با شما پیکار خواهند کرد» (فَإِنْ لَمْ تَفْعَلُوا فَأْذَنُوا بِحَرْب مِنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ).
این همان جنگى است که طبق قانون «فَقَاتِلُوا الَّتِى تَبْغِى حَتَّى تَفِىءَ إِلَى أَمْرِ اللَّهِ» (با گروه متجاوز پیکار کنید تا به فرمان خدا بازگردد.) انجام مى گیرد.
به هر حال، از آیه بالا بر مى آید که حکومت اسلامى مى تواند با توسّل به زور جلوِ رباخوارى را بگیرد.
سپس مى افزاید: «و اگر توبه کنید، سرمایه هاى شما، از آنِ شماست [= اصل سرمایه، بدون سود]; نه ستم مى کنید، و نه بر شما ستم وارد مى شود» (وَ إِنْ تُبْتُمْ فَلَکُمْ رُءُوسُ أَمْوَالِکُمْ لاَتَظْلِمُونَ وَ لاَتُظْلَمُونَ).
یعنى اگر توبه کنید و دستگاه رباخوارى را برچینید، حق دارید سرمایه هاى اصلى خود را که در دست مردم دارید ـ به استثناى سود ـ از آنها جمع آورى کنید. این قانون کاملا عادلانه است چراکه هم از ستم کردن شما بر دیگران جلوگیرى مى کند و هم از ستم وارد شدن بر شما، و در این صورت، نه ظالم خواهید بود و نه مظلوم.
جمله «لاَتَظْلِمُونَ وَ لاَ تُظْلَمُونَ» در حقیقت یک شعار وسیع پرمایه اسلامى است که مى گوید: به همان نسبت که مسلمانان باید از ستمگرى بپرهیزند از تن دادن به ظلم و ستم نیز باید اجتناب کنند.
(آیه 280) در این آیه مى فرماید: «و اگر (بدهکار،) قدرت پرداخت نداشته باشد، او را تا هنگام توانایى، مهلت دهید» (وَ إِنْ کَانَ ذُوعُسْرَة فَنَظِرَةٌ إِلَى مَیْسَرَة).
در اینجا یکى از حقوق بدهکاران را بیان مى فرماید که اگر آنها از پرداختن اصل بدهى عاجز باشند، نه تنها نباید ـ به رسم جاهلیت ـ سود مضاعفى بر آنها بست و آنها را زیر فشار قرار داد، بلکه باید براى پرداختن اصل بدهى نیز به آنها مهلت داده شود. و این یک قانون کلّى درباره تمام بدهکاران است.
در پایان آیه مى فرماید: «و (در صورتى که به راستى قدرت پرداخت را ندارد،) براى خدا به او ببخشید بهتر است; اگر (منافع این کار را) بدانید» (وَ أَنْ تَصَدَّقُوا خَیْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ تَعْلَمُونَ).
و این یک مسأله اخلاقى و انسانى است که بحث حقوقى سابق را تکمیل مى کند و احساس کینه توزى و انتقام را به محبّت و صمیمیت مبدّل مى سازد. اضافه بر اینها، صدقه و انفاقى در راه خدا محسوب مى شود که ذخیره روز بازپسین است.
(آیه 281) در این آیه با یک هشدار شدید، مسأله ربا را پایان مى دهد مى فرماید: «و از روزى بپرهیزید (و بترسید) که در آن روز، شما را به سوى خدا بازمى گردانند» (وَاتَّقُوا یَوْمًا تُرْجَعُونَ فِیهِ إِلَى اللَّهِ).
«سپس به هر کس، آنچه انجام داده، به طور کامل بازپس داده مى شود» (ثُمَّ تُوَفَّى کُلُّ نَفْس مَا کَسَبَتْ).
«و به آنها ستم نخواهد شد» چون هر چه مى بینند، نتایج اعمال خودشان است (وَ هُمْ لاَیُظْلَمُونَ).
جالب توجّه اینکه در تفسیر دُرّالمنثور نقل شده: این آیه آخرین آیه اى است که بر پیامبر اسلام(ص) نازل شده است و، با توجّه به مضمون آن، این موضوع هیچ بعید به نظر نمى رسد.
رباخوارى از نظر اخلاقى اثر بسیار بدى در روحیه وام گیرنده به جا مى گذارد و کینه او را در دل خودش مى یابد و پیوند تعاون و همکارى اجتماعى را بین افراد و ملّتها سست مى کند.
هشام بن سالم مى گوید در مورد علّت تحریم ربا امام صادق(ع) فرمود: «إنّما حَرّم اللّهُ عَزّوجلّ الرّبا لِکَیلا یَمتَنِعَ النّاسُ مِنِ اصْطِناعِ المَعروفِ» (خداوند، ربا را حرام کرده، تا مردم از کار نیک امتناع نورزند.)
