(آیه 19) بعد از بیان یگانگى معبود، به یگانگى دین پرداخته مى فرماید: «دین در نزد خدا، اسلام (و تسلیم بودن در برابر حق) است» (إِنَّ الدِّینَ عِنْدَاللَّهِ الاِْسْلاَمُ).
یعنى آیین حقیقى در پیشگاه خدا همان تسلیم در برابر فرمان اوست. در واقع، روح دین در هر عصر و زمان، جز تسلیم در برابر حق نبوده و نخواهد بود.
سپس به بیان سرچشمه اختلافات مذهبى که على رغم وحدت حقیقى دین الهى بهوجود آمده مى پردازد. مى فرماید: «و کسانى که کتاب آسمانى به آنها داده شد، اختلافى (در آن) ایجاد نکردند، مگر بعد از آگاهى و علم، آن هم به خاطر ظلم و ستم در میان خود» (وَ مَااخْتَلَفَ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتَابَ إِلاَّ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَهُمُ الْعِلْمُ بَغْیًا بَیْنَهُمْ).
بنابراین، ظهور اختلاف اوّلا بعد از علم و آگاهى بود و ثانیاً انگیزه اى جز طغیان و ظلم و حسد نداشت.
مثلاً پیامبر اسلام(ص)، علاوه بر معجزات آشکار از جمله قرآن مجید و دلائل روشنى که در متن این آیین آمده، اوصاف و مشخّصاتش در کتب آسمانى پیشین که بخشهایى از آن در دست یهود و نصارى وجود داشت، بیان شده بود. به همین دلیل، دانشمندانشان قبل از ظهور او، بشارت ظهورش را با شوق و تأکید فراوان مى دادند امّا همین که مبعوث شد، چون منافع خود را در خطر مى دیدند، از روى طغیان و ظلم و حسد، همه را نادیده گرفتند. از این رو در پایان آیه سرنوشت آنها و امثال آنها را بیان کرده مى گوید: «و هر کس به آیات خدا کفر ورزد، (خدا به حساب او مى رسد; زیرا) خداوند، سریع الحساب است» (وَ مَنْ یَکْفُرْ بِـَایَاتِ اللَّهِ فَإِنَّ اللَّهَ سَرِیعُ الْحِسَابِ).
آرى کسانى که آیات الهى را بازیچه هوسهاى خود قرار دهند، نتیجه کارشان را در دنیا و آخرت مى بینند.
منظور از «آیات اللّه» آیات الهى و براهین او و کتابهاى آسمانى است. حتّى ممکن است آیات تکوینى الهى را در عالم هستى شامل شود.
(آیه 20) به دنبال بیان سرچشمه اختلافات دینى، به گوشه اى از این اختلاف که همان بحث و جدال یهود و نصارى با پیامبر اسلام(ص) بود، اشاره مى کند مى فرماید: «اگر با تو، به گفتگو و ستیز برخیزند (با آنها مجادله نکن; و) بگو: من و پیروانم، در برابر خداوند (و فرمان او)، تسلیم شده ایم» (فَإِنْ حَاجُّوکَ فَقُلْ أَسْلَمْتُ وَجْهِىَ لِلَّهِ وَ مَنِ اتَّبَعَنِ).
خداوند در این آیه به پیامبرش دستور مى دهد که از بحث و مجادله با آنها دورى کن، «و به آنها که اهل کتاب هستند [= (یهود و نصارى] و بى سوادان [= مشرکان ]بگو: آیا شما هم تسلیم شده اید؟» (وَ قُلْ لِلَّذِینَ أُوتُوا الْکِتَابَ وَالاُْمِّیِّینَ أَسْلَمْتُمْ).
«اگر (در برابر فرمان و منطق حق،) تسلیم شوند، هدایت مى یابند; و اگر سرپیچى کنند، (نگران مباش; زیرا) بر تو، تنها ابلاغ (رسالت) است» (فَإِنْ أَسْلَمُوا فَقَدِ اهْتَدَوْا وَ إِنْ تَوَلَّوْا فَإِنَّمَا عَلَیْکَ الْبَلاَغُ).
بدیهى است منظور تسلیم زبانى و ادّعایى نیست، بلکه منظور تسلیم حقیقى و عملى در برابر حق است.
در پایان آیه مى فرماید: «و خدا نسبت به (اعمال و عقاید) بندگان، بیناست» (وَاللَّهُ بَصِیرٌ بِالْعِبَادِ).
از این آیه به خوبى روشن مى شود که روش پیامبر(ص) هرگز تحمیل فکر و عقیده نبوده است، بلکه کوشش و مجاهدت داشته که حقایق بر مردم روشن شود و سپس آنان را به حال خود وا مى گذاشته که خودشان تصمیم لازم را در پیروى از حق بگیرند.
(آیه 21) در تعقیب آیه قبل که به طور ضمنى نشان مى داد یهود و نصارى و مشرکانى که با پیامبر اسلام(ص) به گفتوگو و ستیز برخاسته بودند تسلیم حق نبودند، در این آیه به بعضى از نشانه هاى این مسأله اشاره مى کند مى فرماید: «کسانى که نسبت به آیات خدا کفر مىورزند و پیامبران را به ناحق مى کشند، و (نیز) مردمى را که امر به عدالت مى کنند به قتل مى رسانند، به کیفر دردناک (الهى) بشارت ده!» (إِنَّ الَّذِینَ یَکْفُرُونَ بِـَایَاتِ اللَّهِ وَ یَقْتُلُونَ النَّبِیِّینَ بِغَیْرِ حَقّ وَ یَقْتُلُونَ الَّذِینَ یَأْمُرُونَ بِالْقِسْطِ مِنَ النَّاسِ فَبَشِّرْهُمْ بِعَذَاب أَلِیم).
در این آیه به سه گناه بزرگ اشاره شده که ثابت مى کند آنها تسلیم فرمان حق نیستند، بلکه صداى حق گویان را در گلو خفه مى کنند.
(آیه 22) در آیه قبل به یک کیفر آنها (عذاب ألیم) اشاره شد، در این آیه به دو کیفر دیگر آنها اشاره مى کند مى فرماید: «آنها کسانى هستند که اعمال (نیکشان، به خاطر این گناهان بزرگ،) در دنیا و آخرت تباه شده» (أُولَـئِکَ الَّذِینَ حَبِطَتْ أَعْمَالُهُمْ فِى الدُّنْیَا وَالاَْخِرَةِ).
دیگر اینکه آنها در برابر مجازاتهاى سخت الهى، «یاور و مددکار (و شفاعت کننده اى) ندارند» (وَ مَا لَهُمْ مِنْ نَاصِرِینَ).
