همان طور که در ذیل آیه 43 سوره نساء اشاره کردیم، شراب خوارى و میگسارى در زمان جاهلیت و قبل از ظهور اسلام بسیار رواج داشت و به صورت یک بلاى عمومى درآمده بود، تا آنجا که بعضى از مورّخان مى گویند عشق عرب جاهلى در سه چیز خلاصه مى شد: شعر، شراب و جنگ.
روشن است که اگر اسلام مى خواست بدون رعایت اصول روانى و اجتماعى با این بلاى بزرگ عمومى به مبارزه برخیزد ممکن نبود. بدین رو از روش تحریم تدریجى و آماده ساختن افکار براى ریشه کن کردن میگسارى که به صورت یک عادت ثانوى در آنها نفوذ کرده بود، استفاده کرد. به این ترتیب که نخست در بعضى از سوره هاى مکّى اشاراتى به زشتى این کار نمود، ولى عادت زشت شراب خوارى از آن ریشه دارتر بود که با این اشاره ها ریشه کن شود. به همین خاطر هنگامى که مسلمانان به مدینه منتقل شدند و نخستین حکومت اسلامى تشکیل شد، دومین دستور ـ آیه 219 سوره بقره ـ در زمینه منع شراب خوارى به صورت قاطع ترى نازل گشت. آشنایى مسلمانان به احکام اسلام سبب شد که دستور نهایى ـ آیه مورد بحث ـ با صراحت کامل، که حتّى بهانه جویان نیز نتوانند به آن ایراد گیرند، نازل گردد.
در این آیه با تعبیرات گوناگون ممنوعیت این کار مورد تأکید قرار گرفته تا جایى که شراب خوارى در ردیف بت پرستى و قِمار و أزلام و از اعمال شیطانى و پلید شمرده شده است. مى فرماید: «اى کسانى که ایمان آورده اید! شراب و قمار و بتها و أزلام [= نوعى بخت آزمایى]، پلید و از عمل شیطان است، از آنها دورى کنید تا رستگار شوید» (یَا أَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا إِنَّمَا الْخَمْرُ وَالْمَیْسِرُ وَالاَْنْصَابُ وَالاَْزْلاَمُ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّیْطَانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ).
«انصاب»، بتهایى که شکل مخصوصى نداشتند و تنها قطعه سنگى بودند. قرار گرفتن شراب و قِمار هم ردیف آن، نشانگر خطر بسیار زیاد شراب و قمار است. به همین دلیل، در روایتى از پیامبر(ص) مى خوانیم: «شاربُ الخَمرِ کَعابِدِالْوَثَنِ» (شراب خوار همانند بت پرست است).
(آیه 91) در این آیه به پاره اى از زیانهاى آشکار شراب و قمار پرداخته مى گوید: «شیطان مى خواهد بهوسیله شراب و قمار، در میان شما عداوت و کینه ایجاد کند و شما را از یاد خدا و از نماز بازدارد» (إِنَّمَا یُرِیدُ الشَّیْطَانُ أَنْ یُوقِعَ بَیْنَکُمُ الْعَدَاوَةَ وَالْبَغْضَاءَ فِى الْخَمْرِ وَالْمَیْسِرِ وَ یَصُدَّکُمْ عَنْ ذِکْرِاللَّهِ وَ عَنِ الصَّلَوةِ).
در پایان آیه به عنوان استفهام تقریرى مى گوید: «آیا (با این همه زیان و فساد، و با این نهى اکید،) خوددارى خواهید کرد؟!» (فَهَلْ أَنْتُمْ مُنْتَهُونَ).
یعنى پس از این همه تأکید باز جاى بهانه جویى یا تردید در مورد ترک این دو گناه بزرگ باقى مانده است؟! به همین خاطر مى بینیم که حتّى عمر که تعبیرات آیات گذشته را به خاطر علاقه اى که ـ طبق تصریح مفسّران عامه ـ به شراب داشت وافى نمى دانست، پس از نزول این آیه گفت این تعبیر کافى و قانع کننده است.
(آیه 92) در این آیه به عنوان تأکید این حکم، نخست به مسلمانان دستور مى دهد: «اطاعت خدا واطاعت پیامبر کنید; و (از مخالفت فرمان او) بترسید» (وَ أَطِیعُوا اللَّهَ وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ وَاحْذَرُوا).
سپس مخالفان را تهدید مى کند مى گوید: «و اگر روى برگردانید، (مستحقّ مجازات خواهید بود; و) بدانید بر پیامبر ما، جز ابلاغ آشکار، چیز دیگرى نیست» و این وظیفه را در برابر شما، انجام داده است (فَإِنْ تَوَلَّیْتُمْ فَاعْلَمُوا أَنَّمَا عَلَى رَسُولِنَا الْبَلاَغُ الْمُبِینُ).
