(آیه 165) در این آیه روى سخن متوجّه کسانى است که از دلایل وجود خدا روى گردانند و در راه شرک و بت پرستى و تعدّد خدایان گام نهاده اند. سخن از کسانى است که در مقابل این معبودان پوشالى سر تعظیم فرود آورده و به آنها عشق می ورزند، عشقى که تنها شایسته خداوند است که منبع کمالات و بخشنده نعمتهاست. مى گوید: «بعضى از مردم، معبودهایى غیر از خداوند براى خود انتخاب مى کنند» (وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَتَّخِذُ مِنْ دُونِ اللَّهِ أَنْدَادًا).
نه فقط بتها را معبود خود انتخاب کرده اند بلکه «آنها را همچون خدا دوست مى دارند» (یُحِبُّونَهُمْ کَحُبِّ اللَّهِ).
«امّا آنها که ایمان دارند، عشقشان به خدا، (از مشرکان نسبت به معبودهاشان،) شدیدتر است» (وَالَّذِینَ ءَامَنُوا أَشَدُّ حُبًّا لِلَّهِ).
اساساً عشق حقیقى همیشه متوجّه نوعى از کمال است، انسان هرگز عاشق عدم و کمبودها نمى شود بلکه همواره دنبال هستى و کمال مى گردد. به همین دلیل، آن کس که هستى و کمالش از همه برتر است، از همه کس به عشق ورزیدن سزاوارتر مى باشد.
عشق مؤمنان از عقل و علم و معرفت سرچشمه مى گیرد. امّا عشق کافران از جهل و خرافه و خیال، به همین دلیل ثبات و دوام ندارد.
از این رو، در ادامه آیه مى فرماید: «و آنها که ستم کردند، (و معبودى غیرخدا برگزیدند،) هنگامى که عذاب (الهى) را مشاهده کنند خواهند دانست که تمامِ قدرت از آنِ خداست; و خدا داراى مجازات شدید است»; نه معبودهاى خیالى که از آنها مى هراسند (وَ لَوْ یَرَى الَّذِینَ ظَلَمُوا إِذْ یَرَوْنَ الْعَذَابَ أَنَّ الْقُوَّةَ لِلَّهِ جَمِیعًا وَ إَنَّ اللَّهَ شَدِیدُ الْعَذَابِ).
(آیه 166) در این هنگام پرده هاى جهل و غرور و غفلت از مقابل چشمانشان کنار مى رود و اعتراف مى کنند که انسانهاى منحرفى بوده اند. ولى از آنجا که تکیه گاه و پناهگاهى ندارند از شدّت بیچارگى، بى اختیار دست به دامن رهبران خود مى زنند. امّا «در آن هنگام، رهبران (گمراه و گمراه کننده) از پیروان خود، بیزارى مى جویند» (إِذْ تَبَرَّأَ الَّذِینَ اتُّبِعُوا مِنَ الَّذِینَ اتَّبَعُوا).
منظور از معبودها در اینجا بتهاى سنگى و چوبى نیستند بلکه انسانهاى جبّار و خودکامه و شیاطینى هستند که این مشرکان، خود را دربست در اختیارشان گذاردند.
«و کیفر خدا را مشاهده مى کنند; و دستشان از همه جا کوتاه مى شود» (وَ رَأَوُا الْعَذَابَ وَ تَقَطَّعَتْ بِهِمُ الاَْسْبَابُ).
(آیه 167) «و (در این هنگام) پیروان مى گویند: «کاش بار دیگر به دنیا برمى گشتیم، تا از آنها ]= پیشوایان گمراه[ بیزارى جوییم، آن چنان که آنان (امروز) از ما بیزارى جستند!» (وَ قَالَ الَّذِینَ اتَّبَعُوا لَوْ أَنَّ لَنَا کَرَّةً فَنَتَبَرَّأَ مِنْهُمْ کَمَا تَبَرَّؤُا مِنَّا).
امّا چه سود راه بازگشتى به دنیا نیست.
در پایان آیه مى فرماید: «خداوند این چنین اعمال آنها را به صورت حسرت زایى به آنان نشان مى دهد» (کَذلِکَ یُرِیهِمُ اللَّهُ أَعْمَالَهُمْ حَسَرَات عَلَیْهِمْ).
امّا حسرتى بیهوده چراکه نه موقع عمل است و نه جاى جبران.
«و هرگز از آتش (دوزخ) خارج نخواهند شد» (وَ مَا هُمْ بِخَارِجِینَ مِنَ النَّارِ).
