در این آیه، قرآن دستور مقاتله و مبارزه با کسانى که شمشیر به روى مسلمانان مى کشند صادر کرده مى فرماید: «و در راه خدا، با کسانى که با شما مى جنگند نبرد کنید» (وَ قَاتِلُوا فِى سَبِیلِ اللَّهِ الَّذِینَ یُقَاتِلُونَکُمْ).
تعبیر «فى سبیل اللّه»، هدف اصلى جنگهاى اسلامى را روشن مى سازد که جنگ در منطق اسلام هرگز به خاطر انتقام جویى یا جاه طلبى یا کشورگشایى و یا به دست آوردن غنایم نیست. همین هدف در تمام ابعاد جنگ اثر مى گذارد، کمّیت وکیفیت جنگ، نوع سلاحها و چگونگى رفتار با اسیران را به رنگ «فى سبیل اللّه» درمى آورد.
سپس قرآن به رعایت عدالت، حتّى در میدان جنگ و در برابر دشمنان توصیه کرده مى فرماید: «و از حد تجاوز نکنید» (وَ لاَ تَعْتَدُوا).
«که خدا تعدّى کنندگان را دوست نمى دارد» (إِنَّ اللَّهَ لاَ یُحِبُّ الْمُعْتَدِینَ).
آرى هنگامى که جنگ براى خدا و در راه خدا باشد، هیچ گونه تعدّى و تجاوز نباید در آن باشد. به همین دلیل، در جنگهاى اسلامى ـ برخلاف جنگهاى عصر ما ـ رعایت اصول اخلاقى فراوانى توصیه شده است. مثلا افرادى که سلاح به زمین بگذارند و کسانى که توانایى جنگ را از دست داده اند یا قدرت بر جنگ ندارند همچون مجروحان، پیرمردان، زنان و کودکان نباید مورد تعدّى قرار بگیرند.
باغستانها و گیاهان و زراعتها را نباید از بین ببرند و از موادّ سمّى براى زهرآلود کردن آبهاى آشامیدنى دشمن (جنگ شیمیایى و میکروبى) نباید استفاده کنند.
(آیه 191) این آیه که دستور آیه قبل را تکمیل مى کند، با صراحت بیش ترى سخن مى گوید مى فرماید: «و آنها را ]= بت پرستانى که از هیچ گونه جنایتى ابا ندارند [هر کجا یافتید، به قتل برسانید; و از آنجا که شما را بیرون ساختند ]= مکّه[ آنها را بیرون کنید»; چراکه این یک دفاع عادلانه و مقابله به مثل منطقى است (وَاقْتُلُوهُمْ حَیْثُ ثَقِفْتُمُوهُمْ وَ أَخْرِجُوهُمْ مِنْ حَیْثُ أَخْرَجُوکُمْ).
سپس مى افزاید: «و فتنه (و بت پرستى) از کشتار هم بدتر است» (وَالْفِتْنَةُ أَشَدُّ مِنَ الْقَتْلِ).
«فتنه» از «فَتْن» به معنى قرار دادن طلا در آتش براى ظاهر شدن میزان خوبى آن از بدى است. واژه فتنه و مشتقّات آن در قرآن دَه ها بار ذکر شده و در معانى مختلفى به کار رفته است ولى تمام این معانى به همان ریشه اصلى که در معنى فتنه گفته شد بازمى گردد.
از آنجا که آیین بت پرستى و فسادهاى گوناگون فردى و اجتماعى مولود آن، در سرزمین مکّه رایج شده بود و حرم امن خدا را آلوده کرده بود و فساد آن از قتل و کشتار هم بیش تر بود، آیه مورد بحث مى گوید: به خاطر ترس از خونریزى، دست از پیکار با بت پرستى بر ندارید که بت پرستى از قتل بدتر است.
سپس قرآن به مسأله دیگرى در همین رابطه اشاره کرده مى فرماید: مسلمانان باید احترام مسجدالحرام را نگه دارند و این حرم امن الهى باید همیشه محترم شمرده شود. بدین لحاظ «با آنها، در نزد مسجدالحرام (در منطقه حرم) جنگ نکنید; مگر اینکه در آنجا با شما بجنگند» (وَ لاَ تُقَاتِلُوهُمْ عِنْدَالْمَسْجِدِالْحَرَامِ حَتَّى یُقَاتِلُوکُمْ فِیهِ).
«پس اگر (در آنجا) با شما پیکار کردند، آنها را به قتل برسانید. چنین است جزاى کافران!» (فَإِنْ قَاتَلُوکُمْ فَاقْتُلُوهُمْ کَذلِکَ جَزَاءُ الْکَافِرِینَ).
چراکه وقتى آنها حرمت این حرم امن را بشکنند دیگر سکوت در برابر آنان جایز نیست و باید پاسخ محکم به آنان داده شود تا از قداست و احترام حرم امن خدا هرگز سوءاستفاده نکنند.
(آیه 192) ولى از آنجا که اسلام همیشه انذار و بشارت را با هم مى آمیزد تا معجون سالم تربیتى براى گنهکاران فراهم کند، در این آیه راه بازگشت را به روى آنها گشوده مى فرماید: «و اگر خوددارى کردند، خداوند آمرزنده و مهربان است» (فَإِنِ انْتَهَوْا فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ).
(آیه 193) در این آیه به هدف جهاد در اسلام اشاره کرده مى فرماید: «و با آنها پیکار کنید; تا فتنه (و بت پرستى، و سلب آزادى از مردم،) باقى نماند» (وَ قَاتِلُوهُمْ حَتَّى لاَتَکُونَ فِتْنَةٌ).
«و دین، مخصوص خدا گردد» (وَ یَکُونَ الدِّینُ لِلَّهِ).
سپس مى افزاید: «پس اگر (از روش نادرست خود) دست برداشتند (مزاحم آنها نشوید; زیرا) تعدّى جز بر ستمکاران روا نیست» (فَإِنِ انْتَهَوْا فَلاَ عُدْوَانَ إِلاَّ عَلَى الظَّالِمِینَ).
در ظاهر سه هدف براى جهاد در این آیه ذکر شده: از میان بردن فتنه ها، محو شرک و بت پرستى، جلوگیرى از ظلم و ستم.
