(آیه 160) در آیات گذشته به چند نمونه از خلافکارى هاى یهود اشاره شد، در این آیه و دو آیه بعد نیز پس از ذکر چند قسمت دیگر از اعمال ناشایست آنها کیفرهایى را که بر اثر این اعمال در دنیا و آخرت دامانشان را گرفته و مى گیرد بیان مى دارد.

نخست مى فرماید: «به خاطر ظلمى که از یهود صادر شد، و (نیز) به خاطر جلوگیرى بسیار آنها از راه خدا، بخشى از چیزهاى پاکیزه را، که بر آنها حلال بود، حرام کردیم» (فَبِظُلْم مِنَ الَّذِینَ هَادُوا حَرَّمْنَا عَلَیْهِمْ طَیِّبَات أُحِلَّتْ لَهُمْ وَ بِصَدِّهِمْ عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ کَثِیرًا).(1)

(آیه 161) «و (همچنین) به خاطر ربا گرفتن، در حالى که از آن نهى شده بودند; و خوردن اموال مردم به باطل»، همه اینها سبب شد که گرفتار آن محرومیت شوند (وَ أَخْذِهِمُ الرِّبَوا وَ قَدْ نُهُوا عَنْهُ وَ أَکْلِهِمْ أَمْوَالَ النَّاسِ بِالْبَاطِلِ).

گذشته از این کیفر دنیوى، آنها را به کیفرهاى اخروى گرفتار خواهیم ساخت «و براى کافران آنها، عذاب دردناکى آماده کرده ایم» (وَ أَعْتَدْنَا لِلْکَافِرِینَ مِنْهُمْ عَذَابًا أَلِیمًا).

(آیه 162) سپس به این واقعیت مهم اشاره مى کند که مذمّت و نکوهش قرآن از یهود به هیچوجه جنبه مبارزه نژادى و طایفه اى ندارد. اسلام هیچ نژادى را به عنوان «نژاد» مذمّت نمى کند، بلکه نکوهشهاى آن تنها متوجّه آلودگان و منحرفان است. از این رو در این آیه افراد باایمان و پاکدامن یهود را استثنا کرده و مورد ستایش قرار داده و پاداش بزرگى به آنها نوید مى دهد. مى گوید: «ولى راسخان در علم از آنها، و مؤمنان (از امّت اسلام،) به تمام آنچه بر تو نازل شده، و آنچه پیش از تو نازل گردیده، ایمان مى آورند. (همچنین) نمازگزاران و زکات دهندگان و ایمان آورندگان به خدا و روز قیامت، به زودى به همه آنان پاداش عظیمى خواهیم داد» (لَـکِنِ الرَّاسِخُونَ فِى الْعِلْمِ مِنْهُمْ وَالْمُؤْمِنُونَ یُؤْمِنُونَ بِمَا أُنْزِلَ إِلَیْکَ وَ مَا أُنْزِلَ مِنْ قَبْلِکَ وَالْمُقِیمِینَ الصَّلَوةَ وَالْمُؤْتُونَ الزَّکَوةَ وَالْمُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْیَوْمِ الاَْخِرِ أُولَـئِکَ سَنُؤْتِیهِمْ أَجْرًا عَظِیمًا).

به همین دلیل، مى بینیم که جمعى از بزرگان یهود، هنگام ظهور پیامبر اسلام(ص) و مشاهده دلایل حقّانیت او، به اسلام گرویدند و با جان و دل از آن حمایت کردند و مورد احترام پیامبر و سایر مسلمانان بودند.

(آیه 163) در آیات گذشته خواندیم که یهود در میان پیامبران خدا تفرقه مى افکندند، بعضى را تصدیق و بعضى را انکار مى کردند. در این آیه بار دیگر به آنها پاسخ مى گوید که: «ما بر تو وحى فرستادیم; همان گونه که به نوح و پیامبران بعد از او وحى فرستادیم، و (نیز) به ابراهیم و اسماعیل و اسحاق و یعقوب و اسباط [= بنى اسرائیل] و عیسى و ایّوب و یونس و هارون و سلیمان وحى نمودیم و به داوود زبور دادیم» (إِنَّا أَوْحَیْنَا إِلَیْکَ کَمَا أَوْحَیْنَا إِلَى نُوح وَالنَّبِیِّینَ مِنْ بَعْدِهِ وَ أَوْحَیْنَا إِلَى إِبْرهِیمَ وَ إِسْمَـعِیلَ وَ إِسْحَـقَ وَ یَعْقُوبَ وَالاَْسْبَاطِ وَ عِیسَى وَ أَیُّوبَ وَ یُونُسَ وَ هَـرُونَ وَ سُلَیْمَـنَ وَ ءَاتَیْنَا دَاوودَ زَبُورًا).

(آیه 164) در این آیه مى افزاید: پیامبرانى که وحى بر آنان نازل گردید منحصر به اینها نبودند، بلکه «پیامبرانى که سرگذشت آنها را براى تو بازگفته ایم; و پیامبرانى که سرگذشت آنها را بیان نکرده ایم» همگى وحى الهى بر آنها نازل گردید (وَ رُسُلاً قَدْ قَصَصْنَاهُمْ عَلَیْکَ مِنْ قَبْلُ وَ رُسُلاً لَمْ نَقْصُصْهُمْ عَلَیْکَ).

«و خداوند با موسى سخن گفت» و این امتیاز، از آنِ او بود (وَ کَلَّمَ اللَّهُ مُوسَى تَکْلِیمًا).

(آیه 165) بنابراین، رشته وحى همیشه در میان بشر بوده است. چگونه ممکن است افراد انسان را بدون راهنما و رهبر بگذاریم و در عین حال براى آنها مسوولیت و تکلیف قائل شویم ؟ «پیامبرانى که بشارت دهنده و بیم دهنده بودند، تا بعد از این پیامبران، حجّتى براى مردم بر خدا باقى نماند» و بر همه اتمام حجّت شود (رُسُلاً مُبَشِّرِینَ وَ مُنْذِرِینَ لِئَلاَّ یَکُونَ لِلنَّاسِ عَلَى اللَّهِ حُجَّةٌ بَعْدَ الرُّسُلِ).

خداوند برنامه ارسال این رهبران را دقیقاً تنظیم و اجرا نموده; «و خداوند، توانا و حکیم است» (وَ کَانَ اللَّهُ عَزِیزًا حَکِیمًا).

حکمت او ایجاب مى کند که این کار عملى شود و قدرت او راه را هموار مى سازد.

(آیه 166) در این آیه به پیامبر تسلّى مى دهد که اگر این جمعیّت، رسالت تو را انکار کردند اهمّیتى ندارد. «ولى خداوند گواهى مى دهد به آنچه بر تو نازل کرده» (لَـکِنِ اللَّهُ یَشْهَدُ بِمَا أَنْزَلَ إِلَیْکَ).

و البته انتخاب تو براى این منصب بى حساب نبوده، بلکه این آیات را «از روى علمش نازل کرده است» (أَنْزَلَهُ بِعِلْمِهِ).

در پایان آیه مى افزاید: «و فرشتگان (نیز) گواهى مى دهند; هرچند گواهى خدا کافى است» (وَالْمَلاَئِکَةُ یَشْهَدُونَ وَ کَفَى بِاللَّهِ شَهِیدًا).

(آیه 167) در آیات گذشته بحثهایى درباره افراد بى ایمان و باایمان ذکر شده بود، در این آیه به دسته اى دیگر اشاره مى کند که بدترین نوع کفر را انتخاب کردند، کسانى که علاوه بر گمراهى خود، براى گمراه ساختن دیگران کوشش مى کنند. مى فرماید: «کسانى که کافر شدند، (و مردم را) از راه خدا بازداشتند، در گمراهى دورى گرفتار شده اند» (إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا وَ صَدُّوا عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ قَدْ ضَلُّوا ضَلاَلاً بَعِیدًا).

(آیه 168) در این آیه مى افزاید: «کسانى که کافر شدند، و (به خود و دیگران) ستم کردند، هرگز خدا آنها را نخواهد بخشید و آنان را به هیچ راهى هدایت نخواهد کرد» (إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا وَ ظَلَمُوا لَمْ یَکُنِ اللَّهُ لِیَغْفِرَ لَهُمْ وَلاَلِیَهْدِیَهُمْ طَرِیقًا).

(آیه 169) «مگر به راه دوزخ، که جاودانه در آن خواهند ماند» (إِلاَّ طَرِیقَ جَهَنَّمَ خَالِدِینَ فِیهَا أَبَدًا).

آنها باید بدانند که این تهدید الهى صورت مى پذیرد زیرا: «این کار براى خدا آسان است» (وَکَانَ ذلِکَ عَلَى اللَّهِ یَسِیرًا).

(آیه 170) در آیات گذشته سرنوشت افراد بى ایمان بیان شد، در این آیه دعوت به سوى ایمان آمیخته با ذکر نتیجه آن مى کند و با تعبیرات مختلفى که شوق و علاقه انسان را برمى انگیزد، همه مردم را به این هدف عالى تشویق مى نماید. نخست مى گوید: «اى مردم، پیامبر(ى که انتظارش را مى کشیدید،) حق را از جانب پروردگارتان آورد» (یَا أَیُّهَا النَّاسُ قَدْ جَاءَکُمُ الرَّسُولُ بِالْحَقِّ مِنْ رَبِّکُمْ).

بعد مى افزاید: «به او ایمان بیاورید که براى شما بهتر است» (فَـَامِنُوا خَیْرًا لَکُمْ).

در پایان آیه مى فرماید: «و اگر کافر شوید، (به خدا زیانى نمى رسد، زیرا) آنچه در آسمانها و زمین است از آنِ خداست» (وَإِنْ تَکْفُرُوا فَإِنَّ لِلَّهِ مَا فِى السَّمَـوَاتِ وَالاَْرْضِ).

«و خداوند، دانا و حکیم است» (وَکَانَ اللَّهُ عَلِیمًا حَکِیمًا).

دستورهایى را که به شما داده و برنامه هایى را که تنظیم کرده همگى روى فلسفه و مصالحى بوده و به سود شماست.

1. در مورد تحریم طیّبات رجوع کنید به سوره أنعام (6)، آیه 146.