جالب اینکه در نخستین آیه مربوط به احکام روزه خواندیم که هدف نهایى از آن تقواست. همین تعبیر در پایان آخرین آیه نیز آمده است (لعلّهُم یتّقون). این نشان مى دهد که تمام این برنامه ها وسیله اى هستند براى پرورش روح تقوا و خویشتن دارى و ملکه پرهیز از گناه و احساس مسؤولیت در انسانها.

(آیه 188) این آیه به یک اصل مهم اسلامى اشاره مى کند که در همه مسائل اقتصادى حاکم است و به یک معنى مى شود تمام ابواب فقه اسلامى را در بخش اقتصاد زیر پوشش آن قرار داد. نخست مى فرماید: «و اموال یکدیگر را به باطل (و ناحق) در میان خود نخورید» (وَ لاَ تَأْکُلُوا أَمْوَالَکُمْ بَیْنَکُمْ بِالْبَاطِلِ)(1).

مفهوم آیه فوق عمومیت دارد و هرگونه تصّرف در اموال دیگران از غیر طریق صحیح و به ناحق، مشمول این نهى الهى است.

همچنین تمام معاملاتى که هدف صحیحى را تعقیب نمى کند و پایه و اساس عقلایى ندارد مشمول این آیه است.

جالب اینکه قرار گرفتن آیه مورد بحث بعد از آیات روزه (182 ـ 187) نشانه یک نوع همبستگى در میان این دو است. در آنجا نهى از خوردن و آشامیدن به خاطر انجام یک عبادت الهى مى کند و در اینجا نهى از خوردن اموال مردم به ناحق که این هم نوع دیگرى از روزه و ریاضت نفوس است و در واقع هر دو شاخه هایى از تقوا محسوب مى شود، همان تقوایى که به عنوان هدف نهایى روزه معرّفى شده است.

تعبیر «أکل» (خوردن) معنى وسیعى دارد و هرگونه تصرّفى را شامل مى شود.

سپس در ذیل آیه به یک نمونه بارز «أکل مال به باطل» (خوردن اموال مردم به ناحق) اشاره کرده که بعضى از مردم آن را حقّ خود مى شمرند به گمان اینکه به حکم قاضى آن را به چنگ آورده اند. مى فرماید: «و براى خوردن بخشى از اموال مردم به گناه، (قسمتى از) آن را (به عنوان رشوه) به قضات ندهید، در حالى که مى دانید» این کار، گناه است (وَ تُدْلُوا بِهَا إِلَى الْحُکَّامِ لِتَأْکُلُوا فَرِیقًا مِنْ أَمْوَالِ النَّاسِ بِالاِْثْمِ وَ أَنْتُمْ تَعْلَمُونَ).

1. «باطل» به معنى زایل و از بین رونده است.