(آیه 262) در آیه قبل اهمّیّت انفاق در راه خدا به طور کلّى بیان شد، در این آیه بعضى از شرایط آن ذکر مى شود. مى فرماید: «کسانى که اموال خود را در راه خدا انفاق مى کنند، سپس به دنبال انفاقى که کرده اند، منّت نمى گذارند و آزارى نمى رسانند، پاداش آنها نزد پروردگارشان (محفوظ) است» (الَّذِینَ یُنْفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ فِى سَبِیلِ اللَّهِ ثُمَّ لاَ یُتْبِعُونَ مَا أَنْفَقُوا مَنًّا وَ لاَ أَذًى لَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ).(1)

اضافه بر این: «و نه ترسى دارند، و نه غمگین مى شوند» (وَ لاَخَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لاَهُمْ یَحْزَنُونَ).

بنابراین، کسانى که در راه خدا بذل مال مى کنند ولى به دنبال آن منّت مى گذارند یا کارى که موجب آزار و رنجش است انجام مى دهند، در حقیقت با این عمل ناپسند، اجر و پاداش خود را از بین مى برند; بلکه مى توان گفت چنین افراد در بسیارى از موارد بدهکارند نه طلبکار زیرا آبروى انسان و سرمایه هاى روانى و اجتماعى او به مراتب برتر و بالاتر از ثروت و مال است.

در حدیثى پیامبر اکرم(ص) فرمود: «کسى که به فرد باایمانى نیکى عطا کند، سپس او را با سخنى آزار دهد، یا منّتى بر او بگذارد، به یقین انفاق خود را باطل کرده است.»

جمله «لَهُم أَجرُهُم عِندَ رَبِّهِم»، به انفاق کنندگان اطمینان مى دهد که پاداششان نزد پروردگار محفوظ است، تا با اطمینان خاطر در این راه گام بردارند; بلکه تعبیر «رَبِّهِم» (پروردگارشان)، اشاره به این است که خداوند آنها را پرورش مى دهد و بر آن مى افزاید.

(آیه 263) این آیه در حقیقت تکمیل آیه قبل در زمینه ترک منّت و آزار به هنگام انفاق است. مى فرماید: «گفتار پسندیده (در برابر نیازمندان)، و عفو (و گذشت از خشونتهاى آنها)، از بخششى که آزارى به دنبال آن باشد، بهتر است» (قَوْلٌ مَعْرُوفٌ وَ مَغْفِرَةٌ خَیْرٌ مِنْ صَدَقَة یَتْبَعُهَا أَذًى).

این را نیز بدانید که آنچه در راه خدا نفاق مى کنید، در واقع براى نجات خویشتن ذخیره مى نمایید. «و خداوند، بى نیاز و بردبار است» (وَاللَّهُ غَنِىٌّ حَلِیمٌ).

پیامبر(ص) در حدیثى گوشه اى از آداب انفاق را روشن ساخته مى فرماید: «هنگامى که نیازمندى از شما چیزى بخواهد گفتار او را قطع نکنید تا تمام مقصود خویش را شرح دهد، سپس با وقار و ادب و ملایمت به او پاسخ بگویید، یا چیزى که در قدرت دارید در اختیارش بگذارید و یا به طرز شایسته اى او را بازگردانید زیرا ممکن است سؤال کننده فرشته اى باشد که مأمور آزمایش شما است، تا ببیند در برابر نعمتهایى که خداوند به شما ارزانى داشته چگونه عمل مى کنید.»

1. «منّ» در لغت به معنى وزنه سنگین است سپس به معناى نعمت مهمّى بخشیدن است که اگر جنبه عملى داشته باشد کارى بسیار خوب است ـ منّتهاى خداوند از این قبیل مى باشد ـ و اگر جنبه لفظى و به رخ کشیدن داشته باشد بسیار بد است و در آیه فوق منظور همین معنى است.