(آیه 30) در آیات گذشته خواندیم که خدا مواهب زمین را براى انسان آفریده است. در این سلسله آیات که از آیه 30 شروع و به آیه 39 پایان مى یابد، سه مطلب اساسى مطرح شده است:
1. خبر دادن پروردگار به فرشتگان راجع به خلافت و سرپرستى انسان در زمین و گفتوگویى که آنها با خداوند داشته اند.
2. دستور خضوع و تعظیم فرشتگان در برابر نخستین انسان.
3. تشریح وضع آدم و زندگى او در بهشت و حوادثى که منجر به خروج او از بهشت گردید سپس توبه آدم و زندگى او و فرزندانش در زمین.
این آیه از نخستین مرحله سخن مى گوید. خواستِ خداوند چنین بود که در روى زمین موجودى بیافریند که نماینده او باشد، صفاتش پرتوى از صفات پروردگار و مقام و شخصیّتش برتر از فرشتگان.
نخست مى گوید:به خاطر بیاور «هنگامى را که پروردگارت به فرشتگان گفت: من در روى زمین، جانشینى [=نماینده اى] قرار خواهم داد» (وَ إِذْ قَالَ رَبُّکَ لِلْمَلاَئِکَةِ إِنِّى جَاعِلٌ فِى الاَْرْضِ خَلِیفَةً).
«خلیفه» به معنى جانشین است. در اینکه منظور از آن در اینجا جانشین چه کسى و چه چیزى است، همان گونه که بسیارى از محقّقان پذیرفته اند، مقصود خلافت الهى و نمایندگى خدا در زمین است. سؤالى که بعد از این فرشتگان مى کنند و مى گویند نسل آدم ممکن است مبدأ فساد و خونریزى شود و ما تسبیح و تقدیس تو مى کنیم، متناسب همین معنى است چراکه نمایندگى خدا در زمین با این کارها سازگار نیست.
خدا مى خواست موجودى بیافریند که گل سرسبد عالم هستى باشد و شایسته مقام خلافت الهى و نماینده «اللّه» در زمین گردد.
سپس آیه مورد بحث مى افزاید: فرشتگان به عنوان سؤال براى درک حقیقت، «گفتند: (پروردگارا!) آیا کسى را در آن قرار مى دهى که فساد و خونریزى کند؟!» (قَالُوا أَتَجْعَلُ فِیهَا مَنْ یُفْسِدُ فِیهَا وَ یَسْفِکُ الدِّمَاءَ).
«زیرا موجودات زمینى دیگر، که قبل از این آدم وجود داشتند نیز به فساد و خونریزى آلوده شدند. اگر هدف از آفرینش انسان عبادت است، «تسبیح و حمد تو را به جا مى آوریم و تو را تقدیس مى کنیم» (وَ نَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِکَ وَ نُقَدِّسُ لَکَ).
خداوند در اینجا پاسخى داد که توضیح آن در مراحل بعد آشکار گردید. «فرمود: من حقایقى را مى دانم که شما نمى دانید» (قَالَ إِنِّى أَعْلَمُ مَا لاَتَعْلَمُونَ).
آنها فکر مى کردند اگر هدف عبودیت و بندگى است که ما مصداق کامل آن هستیم، همواره غرق در عبادتیم و از همه کس سزاوارتر به خلافت! بى خبر از اینکه عبادت آنها با توجّه به اینکه شهوت و غضب و خواستهاى گوناگون در وجودشان راه ندارد، با عبادت و بندگى انسان که امیال و شهوات او را احاطه کرده و شیطان از هر سو او را وسوسه مى کند، تفاوت فراوانى دارد.
آنها چه مى دانستند که از نسل این آدم، پیامبرانى همچون محمّد و ابراهیم و نوح و موسى و عیسى و ائمه اهل بیت(ع) و بندگان صالح و شهیدان جانباز و مردان و زنانى که همه هستى خود را عاشقانه در راه خدا مى دهند، قدم به عرصه وجود خواهند گذاشت. افرادى که گاه یک ساعت تفکّر آنها برابر با سالها عبادت فرشتگان است.
