این سوره از یک نظر به دو بخش تقسیم مى شود: بخشى از حمد و ثناى خدا سخن مى گوید و بخشى از نیازهاى بنده.
در حدیثى پیامبر(ص) فرمود: «خداوند متعال فرموده: من سوره حمد را میان خود و بنده ام تقسیم کردم، نیمى براى من و نیمى از آن براى بنده من است و بنده من حق دارد هرچه را مى خواهد از من بخواهد. هنگامى که بنده مى گوید «بسم اللّه الرّحمن الرّحیم»، خداوند مى فرماید: بنده ام به نام من آغاز کرد و بر من است که کارهاى او را به آخر برسانم و در همه حال او را پربرکت گردانم.
و هنگامى که مى گوید «الحمد للّه ربّ العالمین»، خداوند مى فرماید: بنده ام مرا ستایش کرد و دانست نعمتهایى را که دارد از ناحیه من است، من نیز بلاها را از او دور کردم. گواه باشید که نعمتهاى سراى آخرت را بر نعمتهاى دنیاى او مى افزایم و بلاهاى آن جهان را از او دفع مى کنم همان گونه که بلاهاى دنیا را دفع کردم.
و هنگامى که مى گوید «الرّحمن الرّحیم»، خداوند مى فرماید: بنده ام گواهى داد که من رحمان و رحیم هستم. گواه باشید بهره او را از رحمتم فراوان مى کنم و سهم او را از عطایم افزون مى سازم.
و هنگامى که مى گوید «مالک یوم الدّین»، خداوند مى فرماید: گواه باشید، همان گونه که او حاکمیت و مالکیت روز جزا را از آنِ من دانست، من در روز حساب، حساب او را آسان مى کنم، حسناتش را مى پذیرم و از سیّئات او مى گذرم.
و هنگامى که مى گوید «ایّاک نعبد»، خداوند مى فرماید: بنده ام تنها مرا مى پرستد. من شما را گواه مى گیرم بر این عبادت خالص، ثوابى به او مى دهم که کسانى که مخالف این بودند به حال او غبطه خورند.
و هنگامى که مى گوید «ایّاک نستعین»، خداوند مى فرماید: بنده ام از من یارى جسته و به من پناه آورده، گواه باشید او را در کارهایش کمک مى کنم، در سختى ها به فریادش مى رسم و در روز پریشانى دستش را مى گیرم.
و هنگامى که مى گوید «إهدنا الصّراط المستقیم» ـ تا آخر سوره ـ خداوند مى فرماید: این تقاضاى بنده ام پذیرفته است و او هرچه مى خواهد از من بخواهد که اجابت خواهم کرد و آنچه امید دارد به او مى بخشم و از آنچه بیم دارد، او را ایمن مى سازم.»
در فضیلت این سوره از پیامبر(ص) روایت شده است: «هر مسلمانى سوره حمد را بخواند پاداش او به اندازه کسى است که دو سوم قرآن را خوانده.»
و طبق نقل دیگرى، پاداش کسى است که همه قرآن را خوانده باشد و گویى به هر فردى از مردان و زنان مؤمن هدیه اى فرستاده است.
تلاوت سوره حمد به انسان روح و ایمان مى بخشد، او را به خدا نزدیک مى کند، صفاى دل و روحانیت مى آفریند، اراده انسان را قوى و تلاش او را در راه خدا و خلق افزون مى سازد و میان او و گناه فاصله مى افکند. از این رو در حدیثى از امام صادق(ع) مى خوانیم: «شیطان چهار بار فریاد کشید و ناله سر داد: نخستین بار روزى بود که از درگاه خداوند رانده شد سپس هنگامى که از بهشت به زمین تنزّل یافت، سومین بار هنگام بعثت محمّد(ص) بعد از فترت پیامبران و آخرین بار زمانى بود که سوره حمد نازل شد.»
