(آیه 49) در آیات گذشته سخن از «توحید» و مبارزه با شرک بود، اما در اینجا سخن از «معاد» که در همه جا مکمل مسأله توحید است به میان آمده، و به سه سؤال و یا سه ایراد منکران معاد پاسخ گفته شده است: «و آنها گفتند: آیا هنگامى که ما به استخوانهاى پوسیده تبدیل و پراکنده شدیم دگربار آفرینش تازه اى خواهیم یافت»؟ (وَقالُوا ءَاِذا کُنّا عِظامًا وَرُفاتًا ءَاِنّا لَمَبْعُوثُونَ خَلْقًا جَدیدًا).
این تعبیر نشان مى دهد که پیامبر(صلى الله علیه وآله) همواره در دعوت خود سخن از مسأله «معاد جسمانى» مى گفت که این جسم بعد از متلاشى شدن باز مى گردد،وگرنه هرگاه سخن تنهااز معاد روحانى بود این گونه ایرادهاى مخالفان به هیچوجه معنى نداشت.
(آیه 50) قرآن در پاسخ آنها مى گوید: «بگو: (استخوان پوسیده و خاک شده که سهل است) شما سنگ باشید یا آهن» باز خدا قادر است لباس حیات در تنتان بپوشاند (قُلْ کُونُوا حِجارَةً اَوْ حَدیدًا).
(آیه 51) «یا هر مخلوقى که در نظر شما از آن هم سخت تر است» و از حیات و زندگى دورتر مى باشد، باز خدا قادر است شما را به زندگى مجدّد بازگرداند (اَوْ خَلْفًا مِمّا یَکْبُرُ فى صُدُرِکُمْ).
دومین ایراد آنها این بود که مى گفتند: بسیار خوب اگر بپذیریم که این استخوانهاى پوسیده و متلاشى شده قابل بازگشت به حیات است چه کسى قدرت انجام این کار را دارد، چرا که این تبدیل را یک امر بسیار پیچیده و مشکل مى دانستند «پس آنها مى گویند: چه کسى ما را باز مى گرداند»؟ (فَسَیَقُوُونَ مَنْ یُعیدُنا).
پاسخ این سؤال را قرآن چنین مى گوید: «به آنها بگو: همان کسى که شما را بار اول آفرید» (قُلِ الَّذى فَطَرَکُمْ اَوَّلَ مَرَّة).
سرانجام به سومین ایراد آنها پراخته، مى گوید: «پس آنها سر خود را از روى تعجب و انکار به سوى تو تکان مى دهند و مى گویند: چه زمانى این معاد واقع مى شود»؟ (فَسَیُنْغِضُونَ اِلَیْکَ رُؤُسَهُمْ وَیَقُولُونَ مَتى هُوَ).
آنها در حقیقت با این ایراد خود مى خواستند این مطلب را منعکس کنند که به فرض این ماده خاکى قابل تبدیل به انسان باشد، و قدرت خدا را نیز قبول کنیم، اما این یک وعده نسیه بیش نیست و معلوم نیست در چه زمانى واقع مى شود؟
قرآن در پاسخشان مى گوید: «به آنها بگو: شاید زمان آن نزدیک باشد» (قُلْ عَسى اَنْ یَکُونَ قَریبًا).
و البته نزدیک است چرا که مجموعه عمر این جهان هرچه باشد در برابر زندگى بى پایان در سراى دیگر لحظه زودگذرى بیش نیست.
و از این گذشته، اگر قیامت در مقیاسهاى کوچک و محدود ما دور به نظر برسد آستانه قیامت که مرگ است به همه ما نزدیک است چرا که مرگ قیامت صغرى است «اِذا ماتَ الاِْنْسانُ قامَتْ قِیامَتُهُ»، درست است که مرگ، قیامت کبرى نیست ولى یادآور آن است.
(آیه 52) در این آیه بى آنکه تاریخ دقیقى از قیامت ذکر کند بعضى از خصوصیات آن را چنین بیان مى کند: «این بازگشت به حیات «همان روز (ى خواهد بود) که شما را (از قبرهایتان) فرا مى خواند، شما هم اجابت مى کنید در حالى که حمد او را مى گویید» (یَوْمَ یَدْعُوکُمْ فَتَسْتَجیبُونَ بِحَمْدِه).
و آن روز است که فاصله مرگ و رستاخیز یعنى دوران برزخ را کوتاه خواهید شمرد «و مى پندارید تنها مدت کوتاهى (در جهان برزخ) درنگ کرده اید» (وَتَظُنُّونَ اِنْ لَبِثْتُمْ اِلاّ قَلیلاً).
