(آیه 81) در این آیه نیز سخن همچنان پیرامون معرفى منافقان، به وسیله اعمال و رفتار و افکار آنهاست.
نخست مى فرماید: «آنها که در (تبوک) از شرکت در جهاد تخلف جستند، و با عذرهاى واهى در خانه هاى خود نشستند (و به گمان خود سلامت را بر خطرات میدان جنگ ترجیح دادند) از این عملى که بر ضد رسول خدا(صلى الله علیه وآله)مرتکب شدند، خوشحالند» (فَرِحَ الُْمخَلَّفُونَ بِمَقْعَدِهِمْ خِلافَ رَسُولِ اللهِ).
«و از این که در راه خدا با مال و جان خود جهاد کنند (و به افتخارات بزرگ مجاهدان نائل گردند) کراهت داشتند» (وَکَرِهُوا اَنْ یُجاهِدُوا بِاَمْوالِهِمْ وَاَنْفُسِهِمْ فى سبیلِ اللهِ).
آنها به تخلف خودشان از شرکت در میدان جهاد قناعت نکردند، بلکه با وسوسه هاى شیطانى کوشش داشتند، دیگران را نیز دلسرد یا منصرف سازند «و به آنها گفتند: در این گرماى سوزان تابستان به سوى میدان نبرد حرکت نکنید» (وَقالُوا لا تَنْفِرُوا فِى الْـحَـرِّ).
سپس قرآن روى سخن را به پیامبر(صلى الله علیه وآله) کرده و با لحن قاطع و کوبنده اى به آنها چنین پاسخ مى گوید: «به آنها بگو: آتش سوزان دوزخ از این هم گرمتر و سوزانتر است اگر بفهمند» ! (قُلْ نارُ جَهَنَّمَ اَشَدُّ حَرًّا لَوْ کانُوا یَفْقَهُونَ).
ولى افسوس که بر اثر ضعف ایمان، وعدم درک کافى، توجه ندارند که چه آتش سوزانى درانتظارآنهاست،آتشى که یک جرقه کوچکش ازآتشهاى دنیاسوزنده تر است.
(آیه 82) در این آیه اشاره به این مى کند که آنها به گمان این که پیروزى به دست آورده اند و با تخلف از جهاد و دلسرد کردن بعضى از مجاهدان به هدفى رسیده اند، قهقهه سر مى دهند و بسیار مى خندند، همان گونه که همه منافقان در هر عصر و زمان چنینند.
ولى قرآن به آنها اخطار مى کند که «باید کم بخندند و بسیار بگریند» (فَلْیَضْحَکُوا قَلیلاً وَلْیَبْکُوا کَثیرًا).
گریه براى آینده تاریکى که در پیش دارند، گریه به خاطر این که همه پلهاى بازگشت را پشت سر خود ویران ساخته اند، و بالاخره گریه براى این که این همه استعداد و سرمایه عمر را از دست داده و رسوایى و تیره روزى و بدبختى براى خود خریده اند.
و در آخر آیه مى فرماید: «این جزاى اعمالى است که آنها انجام مى دادند» (جَزاءً بِما کانُوا یَکْسِبُونَ).
(آیه 83) در این آیه اشاره به یکى دیگر از روشهاى حساب شده و خطرناک منافقان مى کند و آن این که آنها به هنگامى که کار خلافى را آشکارا انجام مى دهند براى تبرئه خود ظاهراً در مقام جبران بر مى آیند و با این نوسانها و اعمال ضد و نقیض، چهره اصلى خود را پنهان مى دارند.
آیه مى گوید: «هرگاه خداوند تو را به سوى گروهى از اینها باز گرداند و از تو اجازه بخواهند که در میدان جهاد دیگرى شرکت کنند، به آنها بگو، هیچ گاه با من در هیچ جهادى شرکت نخواهید کرد، و هرگز همراه من با دشمنى نخواهید جنگید» ! (فَاِنْ رَجَعَکَ اللهُ اِلى طائِفَة مِنْهُمْ فَاسْتَأْذَنُوکَ لِلْخُرُوجِ فَقُلْ لَنْ تَخْرُجُوا مَعِىَ اَبَدًا وَلَنْ تُقاتِلُوا مَعِىَ عَدُوًّا).
یعنى پیامبر(صلى الله علیه وآله) باید آنها را براى همیشه مأیوس کند و روشن سازد که دیگر کسى فریبشان را نخواهد خورد.
جمله «طائِفَة مِنْهُمْ» (گروهى از ایشان) نشان مى دهد که همه آنان حاضر نبودند از این طریق وارد شوند و پیشنهاد شرکت در جهاد دیگرى را عرضه بدارند.
سپس دلیل عدم قبول پیشنهاد آنان را چنین بیان مى کند: «شما براى نخستین بار راضى شدید که از میدان جهاد کناره گیرى کنید و در خانه ها بنشینید، هم اکنون نیز به متخلفان بپیوندید، و با آنها در خانه ها بنشینید» (اِنَّکُمْ رَضیتُمْ بِالْقُعُودِ اَوَّلَ مَرَّة فَاقْعُدُوا مَعَ الْخالِفینَ).
