(آیه 51) در تعقیب بحث توحید و خداشناسى از طریق نظام آفرینش، در اینجا به نفى شرک مى پردازد، تا با تقارن این دو به یکدیگر، حقیقت آشکارتر شود.
در آغاز مى گوید: «خدا دستور داده که دو معبود براى خود انتخاب نکنید» (وَقالَ اللهُ لا تَتَّخِذُوا اِلهَیْنِ اثْنَیْنِ).
«معبود تنها یکى است» (اِنَّما هُوَ اِلهٌ واحِدٌ).
وحدت نظام آفرینش و وحدت قوانین حاکم بر آن، خود دلیلى بر وحدت آفریدگار و وحدت معبود است.
اکنون که چنین است، «تنها از (کیفر) من بترسید» و از مخالفت فرمان من بیم داشته باشید (فَاِیّاىَ فَارْهَبُونِ).
(آیه 52) و به دنبال این دستور ضمن سه آیه، دلیل توحید عبادت را با چهار بیان مشخص مى کند: نخست مى گوید: «آنچه در آسمانها و زمین است از آن اوست» (وَلَهُ ما فِى السَّمواتِ وَالاَْرْضِ).
آیا در مقابل کسى که مالک عالم هستى است باید سجده کرد یا بتهاى فاقد همه چیز ؟
سپس اضافه مى کند: نه تنها آسمانها و زمین از آن اوست که «همواره دین و تمام قوانین نیز از ناحیه او مى باشد» (وَلَهُ الدّینُ واصِبًا).
و در پایان این آیه مى فرماید: با این حال که همه قوانین و دین و اطاعت از آن خداست «آیا از غیر خدا پرهیز مى کنید» ؟ (اَفَغَیْرَاللهِ تَتَّقُونَ).
مگر بتها مى توانند به شما زیانى برسانند ؟ یا نعمتى به شما ببخشند ؟ که از مخالفتشان بیم دارید و عبادتشان را لازم مى شمرید ؟!
(آیه 53) «با این که آنچه از نعمتها دارید همه از ناحیه خداست» (وَما بِکُمْ مِنْ نِعْمَة فَمِنَ اللهِ).
این در حقیقت سومین بیان است براى لزوم پرستش معبود یگانه یعنى «الله» و منظور این است که اگر پرستش بتها به خاطر شکر نعمت است، سر تا پاى وجود شما را نعمتهاى خدا فراگرفته است.
علاوه بر این: «هنگامى که ناراحتیها، مصائب بلاها و رنجها به سراغ شما مى آید (براى رفع آنها) تنها دست تضرع به درگاه او برمى دارید و او را مى خوانید» (ثُمَّ اِذا مَسَّکُمُ الضُّرُّ فَاِلَیْهِ تَجْئَرُونَ).
بنابراین، اگر پرستش بتها به خاطر دفع ضرر و حل مشکلات است، آن هم که از ناحیه خداست و این چهارمین بیان براى مسأله توحید عبادت است.
(آیه 54) آرى ! در این گونه موارد خداوند نداى شما را مى شنود و به آن پاسخ مى گوید و مشکلاتتان را برطرف مى سازد «سپس هنگامى که زیان و رنج را از شما برطرف ساخت گروهى از شما براى پروردگارشان همتا قرار مى دهند» و به سراغ بتها مى روند (ثُمَّ اِذا کَشَفَ الضُّرَّ عَنْکُمْ اِذا فَریقٌ مِنْکُمْ بِرَبِّهِمْ یُشْرِکُونَ).
در حقیقت قرآن به این نکته باریک اشاره مى کند که فطرت توحید در وجود همه شما هست، ولى در حال عادى، پرده هاى غفلت و غرور و جهل و تعصب و خرافات آن را مى پوشاند.
(آیه 55) در این آیه پس از ذکر دلائل منطقى فوق و روشن شدن حقیقت، با لحنى تهدیدآمیز چنین مى گوید: بگذار «تا نعمتهایى را که به آنها داده ایم کفران کنند و(اکنون) چند روزى از (متاع دنیا) بهره مند شوید اما به زودى خواهید دانست» نتیجه و پایان کارتان چیست (لِیَکْفُرُوا بِما آتَیْناهُمْ فَتَمَتَّعُوا فَسَوْفَ تَعْلَمُونَ).
این درست به آن مى ماند که انسان شخص متخلف و منحرفى را با دلائل مختلف، نصیحت و ارشاد کند و سرانجام چون امکان دارد این نصایح و اندرزها در او اثر نکند با یک جمله تهدیدآمیز گفتار خود را پایان مى دهد و مى گوید: با توجه به این مطالبى که گفتم بازهم هر چه از دستت بر مى آید بکن ولى نتیجه کارت را به زودى خواهى دید.
(آیه 56) در تعقیب بحثهاى مستدل پیرامون نفى شرک و بت پرستى، در اینجا به سه قسمت از بدعتها و عادات شوم مشرکان اشاره کرده، مى گوید: آنها براى بتهایى که هیچ گونه سود و زیانى از آنها سراغ ندارند، سهمى از آنچه به آنان روزى داده ایم قرار مى دهند» (وَیَجْعَلُونَ لِما لا یَعْلَمُونَ نَصیبًا مِمّا رَزَقْناهُمْ).
این سهم، قسمتى از شتران و چهارپایان و بخشى از زراعت بوده که در سوره انعام آیه 136 به آن اشاره شده که مشرکان در جاهلیت آنها را مخصوص بتان مى دانستند و در راه آنها خرج مى کردند.
سپس اضافه مى کند: «به خدا سوگند (در دادگاه عدل قیامت) از این دروغها و تهمتها بازپرسى خواهید شد» ! (تَاللهِ لَتُسْئَلُنَّ عَمّا کُنْتُمْ تَفْتَرُونَ).
بنابراین عمل زشت و شوم شما هم زیان دنیا دارد زیرا قسمتى از سرمایه هاى شما را مى بلعد و هم زیان مجازات در جهان دیگر.
