در اینجا به بخش دیگرى از مهمترین تعلیمات اسلام پرداخته، نخست مى فرماید: «و هنگامى که با خدا عهد بستید به عهد او وفا کنید» (وَاَوْفُوا بِعَهْدِاللهِ اِذا عاهَدْتُمْ).
سپس اضافه مى کند: «و سوگندها را بعد از محکم ساختن نقض نکنید» (وَلا تَنْقُضُوا الاَْیْمانَ بَعْدَ تَوْکیدِها).
«در حالى که (به نام خدا سوگند یاد کرده اید و) خداوند را کفیل و ضامن بر سوگند خود قرار داده اید» (وَقَدْ جَعَلْتُمُ اللهَ عَلَیْکُمْ کَفیلاً).
«چرا که خداوند از تمام اعمال شما آگاه است» (اِنَّ اللهَ یَعْلَمُ ما تَفْعَلُونَ).
مسأله «اَیْمان» (جمع یمین به معنى سوگند) که در آیه فوق آمده معنى وسیعى دارد که هم تعهداتى را که انسان با سوگند در برابر خداوند کرده، شامل مى گردد، و هم تعهداتى را که با تکیه بر قسم در برابر خلق خدا مى کند.
و به تعبیر دیگر هرگونه تعهدى که زیر نام خدا و با سوگند به نام او انجام مى گیرد در این جمله وارد است.
(آیه 92) و از آنجا که مساله وفاى به عهد، یکى از مهمترین پشتوانه ها براى ثبات هر جامعه است در این آیه نیز با لحن توأم با نوعى سرزنش و ملامت، آن را تعقیب کرده، مى گوید; و شما «همانند آن زن (سبک مغز) نباشید که پشمهاى تابیده خود را پس از استحکام وامى تابید» (وَلا تَکُونُوا کَالَّتى نَقَضَتْ غَزْلَها مِنْ بَعْدِ قُوَّة اَنْکاثًا).
اشاره به داستان زنى است از قریش به نام «رائطه» در زمان جاهلیت که از صبح تا نیم روز، خود و کنیزانش، پشمها و موهایى را که در اختیار داشتند مى تابیدند، و پس از آن دستور مى داد همه آنها را واتابند و به همین جهت به عنوان «حمقاء» (زن احمق) در میان عرب، معروف شده بود.
سپس اضافه مى کند: «در حالى که سوگند (و پیمان) خود را وسیله خیانت و فساد قرار مى دهید، به خاطر این که گروهى، جمعیتشان از گروه دیگر بیشتر است» و کثرت دشمن را بهانه اى براى شکستن بیعت با پیامبر مى شمرید (تَتَّخِذُونَ اَیْمانَکُمْ دَخَلاً بَیْنَکُمْ اَنْ تَکُونَ اُمَّةٌ هِىَ اَرْبى مِنْ اُمَّة).
آگاه باشید ! «خدا فقط شما را با این وسیله، مورد آزمایش قرار مى دهد» (اِنَّما یَبْلُوکُمُ اللهُ بِه).
به هر حال «خداوند (نتیجه این آزمایش و) آنچه را در آن اختلاف داشتید در روز قیامت براى شما آشکار مى سازد» و پرده از روى اسرار دلها بر مى دارد و هرکس را به جزاى اعمالش مى رساند (وَلَیُبَیِّنَنَّ لَکُمْ یَوْمَ الْقِیمَةِ ما کُنْتُمْ فیهِ تَخْتَلِفُونَ).
(آیه 93) و از آنجا که بحث از آزمایش الهى و تأکید بر ایمان و انجام وظائف، غالباً این توهّم را ایجاد مى کند که مگر براى خدا مشکل است که همه انسانها را اجباراً به قبول حق وادار سازد، لذا در این آیه به پاسخ این توهم پرداخته مى گوید: «و اگر خدا مى خواست، همه شما را امت واحدى قرار مى داد» (وَلَوْ شاءَ اللهُ لَجَعَلَکُمْ اُمَّةً واحِدَةً).
«امت واحدة» از نظر ایمان و قبول حق، ولى بدیهى است این پذیرش حق نه گامى به سوى تکامل است نه دلیلى بر افتخار پذیرنده آن، لذا سنت خدا این است که همگان را آزاد بگذارد، تا با اختیار خود، راه حق را بپویند.
ولى این آزادى به آن معنى نیست که از ناحیه خدا، هیچ گونه کمکى به پویندگان این راه نمى شود، بلکه آنها که قدم در راه حق مى گذارند توفیق خداوند شامل حالشان مى شود، و آنها که در راه باطل گام مى گذارند از این موهبت محروم مى گردند و بر گمراهیشان افزوده مى شود.
لذا بلافاصله مى گوید: «لکن خدا هر کس را بخواهد گمراه مى کند و هرکس را بخواهد هدایت» (وَلکِنْ یُضِلُّ مَنْ یَشاءُ وَیَهْدى مَنْ یَشاءُ).
اما این هدایت و اضلال الهى هرگز سلب مسؤولیت از شما نمى کند، زیرا گامهاى نخستین آن، از خودِ شماست; به همین دلیل اضافه مى کند: «و شما بطور قطع در برابر اعمالى که انجام مى داد مسؤولید، و از شما بازپرسى مى شود» (وَلَتُسْئَلُنَّ عَمّا کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ).
(آیه 94) سپس براى تأکید بر مسأله وفاى به عهد و ایستادگى در برابر سوگندها که از عوامل مهم ثبات اجتماعى است مى گوید: «سوگندهایتان را وسیله تقلب و خیانت در میان خود قرار ندهید» (وَلا تَتَّخِذُوا اَیْمانَکُمْ دَخَلاً بَیْنَکُمْ).
زیرا این امر دو زیان بزرگ دارد اول این که: سب مى شود که «گامى بعد از ثابت گشتن (بر ایمان) متزلزل شود» (فَتَزِلَّ قَدَمٌ بَعْدَ ثُبُوتِها).
زیان دیگر این که: «و به خاطر بازداشتن (مردم) از راه خدا، آثار سوء آن را بچشید ! و براى شما، عذاب عظیمى خواهد بود» ! (وَتَذُوقُوا السُّوءَ بِما صَدَدْتُمْ عَنْ سَبیلِ اللهِ وَلَکُمْ عَذابٌ عَظیمٌ).
درحقیقت پیمان شکنیها وتخلف از سوگندها،از یک سو موجب بدبینى وتنفر مردم از آیین حق و پراکندگى صفوف و بى اعتمادى مى گردد، تا آنجا که مردم رغبت به پذیرش اسلام نشان نمى دهند و اگر پیمانى با شما بستند خود را ملزم به وفاى به آن نمى دانند، و این خود مایه ناراحتیهاى فراوان و شکست و تلخ کامى در دنیاست. و از سویى دیگر عذاب الهى را در سرایى دیگر، براى شما به ارمغان مى آورد.
