(آیه 13) همان گونه که راه و رسم افراد بى منطق است، هنگامى که به ضعف و ناتوانى گفتار و عقیده خود آگاه شدند، استدلال را رها کرده، و تکیه به زور و قدرت و قلدرى مى کنند; در اینجا نیز مى خوانیم هنگامى که پیامبران منطق متین و رساى خود را ـکه در آیات قبل گذشتـ بیان کردند. «کافران (لجوج و بهانه جو)، به پیامبران خود گفتند: سوگند یاد مى کنیم که شما را از سرزمینمان خارج مى سازیم، مگر این که به آیین ما (و بت پرستى) باز گردید» ! (وَقالَ الَّذینَ کَفَرُوا لِرُسُلِهِمْ لَنُخْرِجَنَّکُمْ مِنْ اَرْضِنا اَوْ لَتَعُودُنَّ فى مِلَّتِنا).
این مغروران بى خبر، گویى همه سرزمینها را مال خود مى دانستند و براى پیامبرانشان حتى به اندازه یک شهروند حق قائل نبودند و لذا مى گفتند: «اَرْضِنا» (سرزمین ما !) در حالى که خداوند زمین و تمام مواهبش را براى صالحان آفریده است.
سپس اضافه مى کند: «در این حال، پروردگار (به پیامبران دلدارى و اطمینان خاطر مى داد و) به آنها وحى فرستاد که: ما ظالمان را هلاک مى کنیم» (فَاَوْحى اِلَیْهِمْ رَبُّهُمْ لَنُهْلِکَنَّ الظّالِمینَ).
بنابراین از این تهدیدها هرگز نترسید و کمترین سستى در اراده آهنین شما راه نیابد.
(آیه 14) و از آنجا که منکران ستمگر، پیامبران را تهدید به تبعید از سرزمینشان مى کردند خداوند در مقابل به آنها چنین وعده مى دهد که: «و شما را در زمین بعد از (نابودى) آنها سکونت خواهیم داد» (وَلَنُسْکِنَنَّکُمُ الاَْرْضَ مِنْ بَعْدِهِمْ).
«ولى این (موفقیت و پیروزى نصیب همه کس نمى شود بلکه) براى کسى است که از مقام (عدالت) من بترسد (و احساس مسؤولیت کند) و از عذاب من بیمناک باشد» و آن را جدّى تلقى کند (ذلِکَ لِمَنْ خافَ مَقامى وَخافَ وَعیدِ).
(آیه 15) و در این هنگام که پیامبران کارد به استخوانشان رسیده بود و تمام وظیفه خود را در برابر قوم خویش انجام داده بودند و آنهاکه باید ایمان بیاورند ایمان آورده و بقیه در کفر پافشارى داشتند و مرتباً رسولان را تهدید مى کردند، در این موقع «آنها از خداوند تقاضاى فتح و پیروزى (بر کفّار) کردند» (وَاسْتَفْتَحُوا).
خداوند هم دعاى این مجاهدان راستین را به هدف اجابت رسانید «و (سرانجام) هر گردنکش منحرفى نومید و نابود شد» (وَخابَ کُلُّ جَبّار عَنید).
(آیه 16) سپس به نتیجه کار این جباران عنید از نظر مجازاتهاى جهان دیگر در ضمن دو آیه به پنج موضوع اشاره مى کند:
1ـ «به دنبال این نومیدى و خسران ـو یا به دنبال چنین کسىـ جهنم و آتش سوزان خواهد بود» (مِنْ وَرائِه جَهَنَّمُ).
2ـ «و از آب بدبوى متعفّنى نوشانده مى شود» ! (وَیُسْقى مِنْ ماء صَدید).
«صدید» چرکى است که میان پوست و گوشت جمع مى شود; یعنى از یک آب بدبوى متعفن بدمنظره همانند چرک و خون به او مى نوشانند.
(آیه 17) سوم: این مجرم گناهکار و جبار عنید، هنگامى که خود را در برابر چنین نوشابه اى مى بیند «به زحمت جرعه جرعه آن را سر مى کشد، و هرگز مایل نیست آن را بیاشامد» بلکه به اجبار در حلق او مى ریزند (یَتَجَرَّعُهُ وَلا یَکادُ یُسیغُهُ).
4ـ آنقدر وسائل عذاب و شکنجه و ناراحتى براى او فراهم مى گردد که «از هر سو مرگ به سوى او مى آید ولى با این همه هرگز نمى میرد» تا مجازات زشتیهاى اعمال خود را ببیند (وَیَأْتیهِ الْمَوْتُ مِنْ کُلِّ مَکان وَما هُوَ بِمَیِّت).
5ـ و با این که تصور مى شود مجازاتى برتر از اینها که گفته شد نیست، باز اضافه مى کند: «و به دنبال آن عذاب شدیدى است» (وَمِنْ وَرائِه عَذابٌ غَلیظٌ).
و به این ترتیب آنچه از شدت مجازات و کیفر در فکر آدمى بگنجد و حتى آنچه نمى گنجد در انتظار این ستمگران خودخواه و جباران بى ایمان و گنهکار است، و اینها نتیجه و اثر طبیعى اعمال خود انسانهاست، بلکه تجسمى است از کارهاى آنان در سراى دیگر که هر عملى به صورت مناسب خود مجسم مى شود.
