(آیه 103) در این آیه به یکى از احکام مهم اسلامى یعنى مسأله زکات اشاره شده است، و به عنوان یک قانون کلّى به پیامبر(صلى الله علیه وآله) دستور مى دهد که «از اموال آنها صدقه یعنى زکات بگیر» (خُذْ مِنْ اَمْوالِهِمْ صَدَقَةً).
دستور «خُذْ» (بگیر) دلیل روشنى است که رئیس حکومت اسلامى مى تواند زکات را از مردم بگیرد، نه این که منتظر بماند که اگر مایل بودند خودشان بپردازند و اگر نبودند نه!
سپس به دو قسمت از فلسفه اخلاق و روانى و اجتماعى زکات اشاره کرده، مى فرماید: «تو با این کار آنها را پاک مى کنى و نموّ مى دهى» (تُطَهِّرُهُمْ وَتُزَکّیهِمْ بِها).
آنها را از رذائل اخلاقى، از دنیاپرستى و بخل پاک مى کنى، و نهال نوع دوستى و سخاوت و توجه به حقوق دیگران را در آنها پرورش مى دهى.
از این گذشته، مفاسد و آلودگیهایى که در جامعه به خاطر فقر و فاصله طبقاتى و محرومیت گروهى از جامعه بهوجود مى آید با انجام این فریضه الهى بر مى چینى، و صحنه اجتماع را از این آلودگیها پاک مى سازى.
سپس اضافه مى کند: هنگامى که آنها زکات مى پردازند «براى آنها دعا کن و به آنها درود بفرست» (وَصَلِّ عَلَیْهِمْ).
این نشان مى دهد که حتى در برابر انجام وظائف واجب باید از مردم تشکر و تقدیر کرد، و مخصوصاً از طریق معنوى و روانى آنها را تشویق نمود، همانطورکه در روایات مى خوانیم هنگامى که مردم زکات خود را خدمت پیامبر(صلى الله علیه وآله) مى آوردند پیامبر(صلى الله علیه وآله) با جمله اَللّهُمَّ صَلِّ عَلَیْهِمْ به آنها دعا مى کرد.
بعد اضافه مى کند که: «این دعا و درود تو مایه آرامش خاطر آنهاست» (اِنَّ صَلوتَکَ سَکَنٌ لَهُمْ).
چرا که از پرتو این دعا رحمت الهى بر دل و جان آنها نازل مى شود، آن گونه که آن را احساس کنند.
و در پایان آیه به تناسب بحثى که گذشت مى گوید: «خداوند شنوا و داناست» (وَاللهُ سَمیعٌ عَلیمٌ).
هم دعاى پیامبر(صلى الله علیه وآله) را مى شنود، و هم از نیّات زکات دهندگان آگاه است.
(آیه 104) از آنجا که بعضى از گنهکاران مانند متخلفان جنگ تبوک به پیامبر(صلى الله علیه وآله)اصرار داشتند که توبه آنها را بپذیرد در این آیه به این موضوع اشاره مى کند که پذیرش توبه، کار پیامبر نیست.
«آیا آنها نمى دانند که تنها خداوند توبه را از بندگانش مى پذیرد» (اَلَمْ یَعْلَمُوا اَنَّ اللهَ هُوَ یَقْبَلُ التَّوْبَةَ عَنْ عِبادِهِ).
نه تنها پذیرنده توبه اوست، بلکه «زکات و یا صدقات دیگرى را (که به عنوان کفّاره گناه و تقرب به پروردگار مى دهند) نیز خدا مى گیرد» (وَیَأْخُذُ الصَّدَقاتِ).
شک نیست که گیرنده زکات و صدقات یا پیامبر(صلى الله علیه وآله) و امام(علیه السلام) و پیشواى مسلمین است و یا افراد مستحق، ولى از آنجا که دست پیامبر و پیشوایان راستین و افراد مستحقّ دست خداست گویى خداوند این صدقات را مى گیرد.
در روایتى که از پیامبر(صلى الله علیه وآله) نقل شده مى خوانیم: اِنَّ الصَّدَقَةَ تَقَعُ فى یَدِاللهِ قَبْلَ اَنْ تَصِلَ اِلى یَدِ السّائِلِ; «صدقه پیش از آن که در دست نیازمند قرار بگیرد به دست خدا مى رسد» !
حتى در روایتى تصریح شده که همه اعمال آدمى را فرشتگان تحویل مى گیرند جز صدقه که مستقیماً به دست خدا مى رسد.
و در پایان آیه بار دیگر به عنوان تأکید مى فرماید: «و خداوند توبه پذیر و مهربان است» (وَاَنَّ اللهَ هُوَ التَّوّابُ الرَّحیمُ).
(آیه 105) در این آیه بحثهاى گذشته را به شکل تازه اى تأکید مى کند و به پیامبر(صلى الله علیه وآله) دستور مى دهد که به همه مردم این موضوع را ابلاغ کن «و بگو اعمال و وظائف خود را انجام دهید، و بدانید هم خدا و هم رسولش و هم مؤمنان، اعمال شما را خواهند دید» (وَقُلِ اعْمَلُوا فَسَیَرَى اللهُ عَمَلَکُمْ وَرَسُولُهُ وَالْمُؤْمِنُونَ).
اشاره به این که کسى تصور نکند اگر در خلوتگاه یا در میان جمع، عملى را انجام مى دهد از دیدگاه علم خدا مخفى و پنهان مى ماند، بلکه علاوه بر خداوند، پیامبر(صلى الله علیه وآله) و مؤمنان نیز از آن آگاهند.
این آگاهى مقدمه پاداش و یا کیفرى است که در جهان دیگر در انتظار انسان است، لذا به دنبال این جمله مى افزاید: «و به زودى به سوى کسى که آگاه از پنهان و آشکار است باز مى گردید، و شما را به آنچه عمل کرده اید خبر مى دهد» و بر طبق آن جزا خواهد داد (وَسَتُرَدُّونَ اِلى عالِمِ الْغَیْبِ وَالشَّهادَةِ فَیُنَبِّئُکُمْ بِما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ).
