(آیه 97) در این آیه و دو آیه بعد به تناسب بحثهایى که در باره منافقان مدینه گذشت پیرامون حال منافقان بادیه نشین، و نشانه ها و افکار آنها، و همچنین در باره مؤمنان مخلص و راستین بادیه گفتگو شده است.
شاید به این علت که به مسلمانان هشدار دهد چنین نپندارند که منافقان تنها همان گروهى هستند که در شهرند، بلکه منافقان بادیه نشین از آنها خشن ترند.
نخست مى فرماید: «اعراب بادیه نشین (به حکم دورى از تعلیم و تربیت و نشنیدن آیات الهى و سخنان پیامبر(صلى الله علیه وآله) کفر و نفاقشان شدیدتر است» (اَلاَْعْرابُ اَشَدُّ کُفْرًا وَنِفاقًا).
«و باز به همین دلیل، به جهل و بى خبرى از حدود فرمانها و احکامى که خدا بر پیامبرش نازل کرده است سزاوارترند» (وَاَجْدَرُ اَلاّ یَعْلَمُوا حُدُودَ ما اَنْزَلَ اللهُ عَلى رَسُولِه).
در پایان آیه مى فرماید «خداوند دانا و حکیم است» (وَاللهُ عَلیمٌ حَکیمٌ).
یعنى اگر در باره عربهاى بادیه نشین چنین داورى مى کند روى تناسب خاصى است که محیط آنها با این گونه صفات دارد.
(آیه 98) اما براى این که چنین توهمى پیدا نشود که همه اعراب بادیه نشین، و یا همه بادیه نشینان، داراى چنین صفاتى هستند، در این آیه مى گوید: «گروهى از این عربهاى بادیه نشین کسانى هستند که (بر اثر نفاق یا ضعف ایمان) هنگامى که چیزى را در راه خدا انفاق کنند، آن را ضرر و زیان و غرامت محسوب مى دارند» نه یک موفقیت و پیروزى و تجارت پرسود (وَمِنَ الاَْعْرابِ مَنْ یَتَّخِذُ ما یُنْفِقُ مَغْرَمًا).
دیگر از صفات آنها این است که: «همواره در انتظار این هستند که بلاها و مشکلات شما را احاطه کند» و تیره روزى و ناکامى به سراغ شما بیاید (وَیَتَرَبَّصُ بِکُمُ الدَّوائِرَ). در واقع آنها افرادى تنگ نظر و بخیل و حسودند.
سپس اضافه مى کند: آنها نباید در انتظار بروز مشکلات و نزول بلاها بر شما باشند چرا که این مشکلات و ناکامیها و بدبختیها تنها به سراغ این گروه منافق بى ایمان و جاهل و نادان و تنگ نظر و حسود مى رود «و حوادث دردناک براى خود آنهاست» (عَلَیْهِمْ دائِرَةُ السَّوءِ).
سرانجام آیه را با این جمله پایان مى دهد که «خداوند شنوا و داناست» (وَاللهُ سَمیعٌ عَلیمٌ). هم سخنان آنها را مى شنود و هم از نیات و مکنون ضمیر آنها آگاه است.
(آیه 99) و در این آیه به گروه دوم یعنى مؤمنان با اخلاص بادیه نشین اشاره کرده، مى گوید: «گروهى از این عربهاى بادیه نشین کسانى هستند که
ایمان به خدا و روز رستاخیز دارند» (وَمِنَ الاَْعْرابِ مَنْ یُؤْمِنُ بِاللهِ وَالْیَوْمِ
الاْخِرِ).
به همین دلیل هیچ گاه انفاق در راه خدا را غرامت و زیان، نمى دانند، بلکه با توجه به پاداشهاى وسیع الهى در این جهان و سراى دیگر، «این کار را وسیله نزدیکى به خدا و مایه توجه و دعاى پیامبر(صلى الله علیه وآله)» که افتخار و برکت بزرگى است مى دانند (وَیَتَّخِذُ ما یُنْفِقُ قُرُبات عِنْدَاللهِ وَصَلَواتِ الرَّسُولِ).
در اینجا خداوند این طرز فکر آنها را با تأکید فراوان تصدیق مى کند و مى گوید: «آگاه باشید که این انفاقها بطور قطع مایه تقرب آنها در پیشگاه خداوند است» (اَلا اِنَّها قُرْبَةٌ لَهُمْ).
و به همین دلیل «خدا آنان را به زودى در رحمت خود فرو مى برد» (سَیُدْخِلُهُمُ اللهُ فى رَحْمَتِه).
و اگر لغزشهایى از آنها سرزده باشد به خاطر ایمان و اعمال پاکشان آنها را مى بخشد «زیرا خداوند آمرزنده و مهربان است» (اِنَّ اللهَ غَفُورٌ رَحیمٌ).
