این آیه ایرادهایى را که مشرکان به آیات الهى مى گرفتند بیان مى کند، نخست مى گوید: «هنگامى که آیه اى را به آیه دیگر مبدّل کنیم (حکمى را نسخ نماییم) و خدا بهتر مى داند چه حکمى را نازل کند، آنها مى گویند: تو افترا مى بندى ! اما بیشترشان (حقیقت را) نمى دانند» (وَاِذا بَدَّلْنا آیَةً مَکانَ آیَة وَاللهُ اَعْلَمُ بِما یُنَزِّلُ قالُوا اِنَّما اَنْتَ مُفْتَر بَلْ اَکْثَرُهُمْ لا یَعْلَمُونَ).
آنها نمى دانند که قرآن در پى ساختن یک جامعه انسانى است، جامعه اى پیشرو با معنویت عالى. با این حال بدیهى است که این نسخه الهى گاهى نیاز به تبدیل و تعویض دارد.
آرى ! آنها از این حقایق بى خبرند و از شرایط نزول قرآن، بى اطلاع، وگرنه مى دانستند «نسخ» پاره اى از دستورات و آیات قرآن، یک برنامه دقیق و حساب شده تربیتى است که بدون آن، هدف نهایى و نیل به تکامل تأمین نمى شود، و دلیل بر تناقض گویى پیامبر(صلى الله علیه وآله) و یا افترابستن به خدا نیست.
(آیه 102) این آیه، همین مسأله را تعقیب و تأکید کرده، به پیامبر(صلى الله علیه وآله)دستور مى دهد «بگو: آن را روح القدس از جانب پروردگارت بر حق نازل کرده است» (قُلْ نَزَّلَهُ رُوُحُ الْقُدُسِ مِنْ رَبِّکَ بِالْحَقِّ).
«روح القدس» یا «روح مقدس» همان پیک وحى الهى، «جبرئیل امین» است، اوست که به فرمان خدا آیات را اعم از ناسخ و منسوخ، بر پیامبر(صلى الله علیه وآله) نازل مى کند، آیاتى که همه حق است همه واقعیتى را تعقیب مى کند وآن واقعیت چیزى جز تربیت انسانها نیست، تربیت که وصول به آن گاهى احکام ناسخ ومنسوخ را ایجاب مى کند.
به همین دلیل به دنبال آن مى فرماید: «هدف این است که افراد با ایمان را در مسیر خود ثابت قدمتر گرداند، و هدایت و بشارتى براى عموم مسلمین است» (لِیُثَبِّتَ الَّذینَ آمَنُوا وَهُدًى وَبُشْرى لِلْمُسْلِمینَ).
به هر حال براى محکم کردن نیروى ایمان و پیمودن راه هدایت و بشارت، گاهى چاره اى، جز برنامه هاى کوتاه مدت و موقت که بعداً جاى خود را به برنامه نهایى و ثابت مى دهد نیست، و این است رمز وجود ناسخ و منسوخ در آیات الهى.
(آیه 103) سپس به بهانه دیگر، و یا صحیحتر، افتراى مخالفین به پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) اشاره نموده، چنین مى گوید: «و ما مى دانیم آنها مى گویند: این آیات را بشرى به او تعلیم مى دهد» (وَلَقَدْ نَعْلَمُ اَنَّهُمْ یَقُولُونَ اِنَّما یُعَلِّمُهُ بَشَرٌ).
قرآن با یک پاسخ دندان شکن خط بطلان بر این ادعاهاى بى پایه مى کشد و مى گوید: اینها توجه ندارد، «زبان کسى که قرآن را به او نسبت مى دهند عجمى است، در حالى که این قرآن به زبان عربى فصیح و آشکار (نازل شده) است» (لِسانُ الَّذى یُلْحِدُونَ اِلَیْهِ اَعْجَمِىٌّ وَهذا لِسانٌ عَرَبِىٌّ مُبینٌ).
از این آیه به خوبى استفاده مى شود که اعجاز قرآن تنها در جنبه محتواى آن نیست بلکه الفاظ قرآن نیز در سرحدّ اعجاز است، و کشش و جاذبه و شیرینى و هماهنگى خاصى که درالفاظ وجمله بندیها وجود دارد مافوق قدرت انسانهاست.
(آیه 104) سپس با لحنى تهدیدآمیز به بیان این حقیقت مى پردازد که این اتهامات و انحرافات همه به خاطر رسوخ بى ایمانى در نفوس آنهاست و «کسانى که ایمان به آیات الهى ندارند خداوند آنها را هدایت نمى کند (نه هدایت به صراط مستقیم و نه به راه بهشت و سعادت جاویدان) و براى آنها عذاب دردناکى است» (اِنَّ الَّذینَ لا یُؤْمِنُونَ بِآیاتِ اللهِ لا یَهْدیهِمُ اللهُ وَلَهُمْ عَذابٌ اَلیمٌ).
چرا که آنها آنچنان گرفتار تعصب و لجاجت و دشمنى با حقند که شایستگى هدایت را از دست داده اند، و جز براى عذاب الیم آمادگى ندارند !
(آیه 105) و در این آیه اضافه مى کند: «تنها کسانى (به مردان حق) دروغ مى بندند که ایمان به آیات الهى ندارند، و دروغگویان واقعى آنها هستند» (اِنَّما یَفْتَرِى الْکَذِبَ الَّذینَ لا یُؤْمِنُونَ بِآیاتِ اللهِ وَاُولئِکَ هُمُ الْکاذِبُونَ).
و چه دروغى از این بزرگتر که انسان به مردان حق اتهام ببندد و میان آنها و انسانهایى که تشنه حقیقتند، سدّ و مانعى ایجاد کند.
