(آیه 12) قرآن در اینجا بار دیگر به آیات توحید و نشانه هاى عظمت خدا و اسرار آفرینش مى پردازد.
نخست به برق (برقى که در میان قطعات ابر پیدا مى شود) اشاره کرده، مى گوید: «او کسى است که برق را که مایه ترس و طمع مى باشد به شما ارائه مى دهد» (هُوَ الَّذى یُریکُمُ الْبَرْقَ خَوْفًا وَطَمَعًا).
از یک سو شعاع درخشانش چشمها را خیره مى کند و شما را به وحشت مى اندازد.
اما از آنجا که غالباً همراه آن رگبارهایى بهوجود مى آید و تشنه کامان بیابان را آب زلال مى بخشد و درختان و زراعت را سیراب مى کند، آنها را به امید و طمع مى کشاند، و در میان این بیم و امید، لحظات حساسى را مى گذرانند.
سپس اضافه مى کند: «او کسى است که ابرهاى سنگین و پربار ایجاد مى کند» که قادر به آبیارى زمینهاى تشنه اند (وَیُنْشِىءُ السَّحابَ الثِّقالَ).
(آیه 13) این آیه به صداى «رعد» مى پردازد که از برق هرگز جدا نیست، مى فرماید: «و رعد تسبیح و حمد خدا مى گوید» (وَیُسَبِّحُ الرَّعْدُ بِحَمْدِه).
آرى ! این صداى پرطنین جهان طبیعت که توأم با پدیده برق مى باشد و هر دو در خدمت یک هدف هستند، عملا تسبیح خدا مى گوید و به تعبیر دیگر: «رعد» زبان گویاى «برق» است، که حکایت از نظام آفرینش و عظمت خالق مى کند.
نه تنها صداى رعد و سایر اجزاى جهان ماده، تسبیح او مى گویند که «همگى فرشتگان نیز از ترس و خشیت خدا» به تسبیح او مشغولند (و الْمَلائِکَةُ مِنْ خیفَتِه).
آنها از این مى ترسند که در انجام فرمان پروردگار و مسؤولیتهایى که در نظام هستى بر عهده آنها گذارده شده کوتاهى کنند و گرفتار مجازات الهى شوند، و مى دانیم همیشه و ظیفه ها و تکالیف براى آنها که احساس مسؤولیت مى کنند ترس آفرین است، ترسى سازنده که شخص را به تلاش و حرکت وا مى دارد.
و براى توضیح بیشتر در زمینه رعد و برق اشاره به صاعقه هاکرده، مى فرماید: «خداوند صاعقه ها را مى فرستد و به هرکس بخواهد بهوسیله آن آسیب مى رساند» (وَیُرْسِلُ الصَّواعِقَ فَیُصیبُ بِها مَنْ یَشاءُ).
ولى با این همه، و با مشاهده آیات عظمت پروردگار و با کوچکى و حقارت قدرت انسان در برابر حوادث، حتى در برابر یک جرقه آسمانى باز هم «گروهى (از بى خبران) در باره خدا به مجادله و ستیز برمى خیزند» (وَهُمْ یُجادِلُونَ فِى اللهِ).
«در حالى که خداوند قدرتى بى انتها، و مجازاتى دردناک و کیفرى سخت دارد» (وَهُوَ شَدیدُ الِْمحالِ).
(آیه 14) این آیه به دو مطلب اشاره مى کند: نخست این که «دعوت حق از آنِ (خدا) است» (لَهُ دَعْوَةُ الْحَقِّ). یعنى هرگاه او را بخوانیم مى شنود، و اجابت مى کند، هم آگاهى از دعاى بندگان دارد و هم قدرت بر انجام خواسته هاى آنها.
دیگر این که خواندن بتها و تقاضاى از آنها دعوت و دعاى باطل است، زیرا «کسانى را که مشرکان غیر از خداوند مى خوانند (و براى انجام خواسته هایشان به آنها پناه مى برند هرگز) به دعوت آنان پاسخ نمى گویند» و دعایشان را اجابت نمى کند (وَالَّذینَ یَدْعُونَ مِنْ دُونِه لا یَسْتَجیبُونَ لَهُمْ بِشَىْء).
سپس ـهمان گونه که روش قرآن استـ براى مجسم ساختن این موضوع عقلانى مثال حسى زیبا و رسایى بیان مى کند و مى گوید: «آنها (که غیر خدا را مى خوانند) همچون کسى هستند که کفهاى (دست) خود را به سوى آب مى گشاید تا آب به دهانش برسد، و هرگز نخواهد رسید»! (اِلاّ کَباسِطِ کَفَّیْهِ اِلَى الْماءِ لِیَبْلُغَ فاهُ وَما هُوَ بِبالِغِه).
آیا مى توان در کنار چاه نشست و دست به سوى آب دراز کرد و با اشاره، آب را به دهان فرستاد ؟ آیا این کار جز از یک انسان ساده لوح و دیوانه سر مى زند ؟
در پایان آیه براى تأکید این سخن مى گوید: «و دعاى کافران (از بتها چیزى) جز (گام برداشتن) در گمراهى نیست» (وَما دُعاءُ الْکافِرینَ اِلاّ فى ضَلال).
چه ضلالتى از این بالاتر که انسان سعى و کوشش خود را در بیراهه اى که هرگز او را به مقصد نمى رساند به کار برد.
(آیه 15) در این آیه براى این که نشان دهد بت پرستان چگونه از کاروان عالم هستى جدا گشته و تک و تنها در بیراهه ها سرگردان شده اند چنین مى فرماید: «همه کسانى که در آسمانها و زمین هستند از روى اطاعت و تسلیم و یا از روى کراهت و همچنین سایه هاى آنها، هرصبح و شام، براى خدا سجده مى کنند» (وَلِلّهِ یَسْجُدُ مَنْ فِى السَّمواتِ وَالاَْرْضِ طَوْعًا وَکَرْهًا وَظِلالُهُمْ بِالْغُدُوِّ وَالاْصالِ).
* منظور از سجده موجودات چیست ؟ سجده در این گونه موارد به معنى خضوع و نهایت تواضع و تسلیم است، منتهى گروهى سجده و خضوعشان تنها جنبه تکوینى دارد، یعنى در برابر قوانین عالم هستى و آفرینش خاضعند، ولى گروهى علاوه بر سجود تکوینى سجود تشریعى نیز دارند یعنى با میل و اراده خود در برابر خداوند سجده مى کنند.
و تعبیر به «طَوْعًا وَکَرْهًا» ممکن است اشاره به این باشد که مؤمنان از روى میل و رغبت در پیشگاه پروردگار به سجده مى افتند و خضوع مى کنند، اما غیر مؤمنان هر چند حاضر به چنین سجده اى نیستند تمام ذرات وجودشان از نظر قوانین آفرینش تسلیم فرمان خداست چه بخواهند و چه نخواهند.
