مفهوم آیه یک مفهوم جامع است که تمام کمکهاى مالى دشمنان حق و عدالت را براى پیشرفت مقاصد شومشان در همه زمانها در بر مى گیرد.
نخست مى گوید: «کافران و دشمنان حق اموالشان را انفاق مى کنند تا مردم را از راه خدا باز دارند» (اِنَّ الَّذینَ کَفَرُوا یُنْفِقُونَ اَمْوالَهُمْ لِیَصُدُّوا عَنْ سَبیلِ اللهِ).
اما این صرف اموال هیچ گاه پیروزى براى آنها نمى آفریند «به زودى این اموال را انفاق مى کنند اما سرانجام مایه حسرت و اندوهشان خواهد بود» (فَسَیُنْفِقُونَها ثُمَّ تَکُونُ عَلَیْهِمْ حَسْرَةً). «سپس مغلوب (طرفداران حق) مى شوند» (ثُمَّ یُغْلَبُونَ)
نه تنها در زندگى این جهان گرفتار حسرت و شکست مى شوند بلکه در سراى دیگر نیز این «کافران دسته جمعى به سوى دوزخ مى روند» (وَالَّذینَ کَفَرُوا اِلى جَهَنَّمَ یُحْشَرُونَ).
(آیه 37) پس از آن که در آیه قبل سه نتیجه شوم انفاقهاى مالى دشمنان حق بازگو شد، در این آیه مى فرماید: این حسرت و شکست و بدبختى «براى آن است که خداوند مى خواهد ناپاک را از پاک (در این جهان و جهان دیگر) جدا سازد» (لَِیمیزَ اللهُ الْخَبیثَ مِنَ الطَّیِّبِ).
این یک سنت الهى است که براى همیشه «پاک» و «ناپاک» «مخلص» و «ریاکار» «مجاهد راستین» و «دروغین» «کارهاى الهى» و «شیطانى» «برنامه هاى انسانى» و «ضدانسانى» ناشناخته نمى مانند، بلکه سرانجام صفوف از یکدیگر مشخص مى گردد، و حق جلوه خود را نشان خواهد داد.
سپس اضافه مى کند: «تا خداوند ناپاکها را به یکدیگر ضمیمه کند و همه را متراکم سازد، و در یک جا در جهنم قرار دهد» (وَیَجْعَلَ الْخَبیثَ بَعْضَهُ عَلى بَعْض فَیَرْکُمَهُ جَمیعًا فَیَجْعَلَهُ فى جَهَنَّمَ).
خبیث و ناپاک از هر گروه و در هر شکل و لباس سرانجام شکل واحدى خواهند داشت، و پایان کار همه آنها زیان و خسران خواهد چنانکه قرآن مى گوید: «آنها زیانکارانند» (اُولئِکَ هُمُ الْخاسِرُونَ).
(آیه 38) مى دانیم روش قرآن این است که بشارت و انذار را با هم توأم مى کند یعنى همان گونه که دشمنان حق را تهدید به مجازاتهاى سخت و دردناک مى نماید، راه بازگشت را نیز به روى آنها باز مى گذارد.
این آیه همین روش را تعقیب مى کند، و به پیامبر دستور مى دهد: «به افرادى که کافر شده اند بگو: اگر (از مخالفت و لجاجت و طغیان و سرکشى) باز ایستند و به سوى آیین حق باز گردند گذشته آنها بخشوده خواهد شد» (قُلْ لِلَّذینَ کَفَرُوا اِنْ یَنْتَهُوا یُغْفَرْ لَهُمْ ما قَدْ سَلَفَ).
از این آیه استفاده مى شود که با قبول اسلام، گذشته هر چه باشد مورد عفو قرار مى گیرد.
سپس اضافه مى کند: اما «اگر (از روش نادرست خود باز نایستند) و به اعمال سابق بازگردند سنت خداوند در مورد پیشینیان در باره آنها نیز انجام مى شود» (وَاِنْ یَعُودُوا فَقَدْ مَضَتْ سُنَّةُ الاَْوَّلینَ).
منظور از این سنّت همان سرنوشتى است که دشمنان حق در برابر انبیاء، و حتى خود مشرکان مکّه در برابر پیامبر در جنگ بدر به آن گرفتار شدند.
(آیه 39) از آنجا که در آیه قبل دشمنان را براى بازگشت به سوى حق دعوت کرده بود، و این دعوت ممکن بود این فکر را براى مسلمانان ایجاد کند که دیگر دوران جهاد پایان یافته و هیچ راهى جز انعطاف و نرمش در پیش نیست، براى رفع این اشتباه اضافه مى کند: «با این دشمنان سرسخت مبارزه کنید و پیکار را همچنان ادامه دهید تا فتنه برچیده شود و دین یکپارچه براى خدا باشد» (وَقاتِلُوهُمْ حَتّى لاتَکُونَ فِتْنَةٌ وَیَکُونَ الدّینُ کُلُّهُ لِلّهِ).
در ذیل آیه بار دیگر در برابر شدت عمل دست دوستى و محبت را به سوى آنها دراز مى کند و مى گوید: «اگر از راه و روش خود دست بردارند خداوند به آنچه عمل مى کنند آگاه است» و با لطف و مرحمت خاصّ خویش با آنان رفتار خواهد کرد (فَاِنِ انْتَهَوْا فَاِنَّ اللهَ بِما یَعْمَلُونَ بَصیرٌ).
در تفسیرهاى اهل سنت و تفاسیر مختلف شیعه از امام صادق(علیه السلام) چنین نقل شده که فرمود: «تأویل و تفسیر نهایى این آیه هنوز فرا نرسیده است، و هنگامى که قائم ما قیام کند کسانى که زمان او را درک کنند تأویل این آیه را خواهند دید، به خدا سوگند که در آن موقع دین محمد(صلى الله علیه وآله) به تمام نقاطى که شب پوشش آرام بخش خود را بر آن مى افکند خواهد رسید تا در سراسر روى زمین مشرک و بت پرستى باقى نماند».
(آیه 40) «اما اگر باز به سرپیچى خود ادامه دهند و در برابر دعوت حق تسلیم نشوند بدانید پیروزى براى شما و شکست در انتظار آنهاست، زیرا خداوند مولى و سرپرست شماست» (وَاِنْ تَوَلَّوْا فَاعْلَمُوا اَنَّ اللهَ مَوْلیکُمْ).
«او بهترین مولى و رهبر و بهترین یار و یاور است» (نِعْمَ الْمَولى وَنِعْمَ النَّصیرُ).
