(آیه 19) به دنبال بحث از باطل در آیه قبل و این که همچون خاکستر پراکنده و بى قرار است که دائماً با وزش باد از نقطه اى به نقطه دیگر منتقل مى شود، در این آیه سخن از حق و استقرار آن به میان آمده است.
روى سخن را به پیامبر(صلى الله علیه وآله) به عنوان الگویى براى همه حق طلبان جهان کرده، مى گوید: «آیا ندیدى که خداوند آسمانها و زمین را به حق آفریده است ؟ (اَلَمْ تَرَ اَنَّ اللهَ خَلَقَ السَّمواتِ وَالاَْرْضَ بِالْحَقِّ).
«حقّ» به معنى «مطابقت و هماهنگى» است. و در اینجا ساختمان عالم آفرینش، آسمان و زمین، همگى نشان مى دهد که در آفرینش آنها، نظام و حساب و حکمت و هدفى بوده است، نه خداوند به آفرینش آنها نیاز داشته و نه کمبودى را با آن مى خواهد در ذات خود برطرف سازد چرا که او بى نیاز از همه چیز است.
سپس اضافه مى کند; دلیل بر این که نیازى به شما و ایمان آوردن شما ندارد این است که: «اگر اراده کند شما را مى برد و خلق تازه اى (به جاى شما) مى آورد» (اِنْ یَشَأْ یُذْهِبْکُمْ وَیَأْتِ بِخَلْق جَدید).
خلقى که همه ایمان داشته باشند و هیچ یک از کارهاى نادرست شما را انجام ندهند.
(آیه 20) «و این کار براى خدا به هیچوجه مشکل نیست» (وَما ذلِکَ عَلَى اللهِ بِعَزیز).
شاهد این سخن آن که در سوره نساء آیه 131ـ133 مى خوانیم: «اگر شما کافر شوید (به خدا زیانى نمى رساند) چرا که آنچه در آسمانها و زمین است از آن خداست و خداوند بى نیاز و شایسته ستایش است... هرگاه بخواهد شما را اى مردم مى برد و گروه دیگرى مى آورد، و خداوند بر این کار تواناست».
(آیه 21) در چند آیه قبل اشاره اى به مجازات سخت و دردناک منحرفان لجوج و بى ایمان شده بود; در اینجا همین معنى را تعقیب و تکمیل مى کند.
نخست مى گوید: «و در قیامت همه آنها (جباران و ظالمان و کافران اعم از تابع و متبوع، پیرو و پیشوا) در پیشگاه خداوند ظاهر مى شوند» (وَبَرَزُوا لِلّهِ جَمیعًا).
و «در این هنگام ضعفاء (یعنى پیروان نادانى که با تقلید کورکورانه، خود را به وادى ضلالت افکندند) به مستکبران (و رهبران گمراه) مى گویند: ما پیروان شما بودیم آیا (اکنون که به خاطر رهبرى شما به این همه عذاب و بلا گرفتار شده ایم) حاضرید شما سهمى از عذاب الهى را بپذیرید و از ما بردارید» ؟ (فَقالَ الضُّعَفؤُا لِلَّذینَ اسْتَکْبَرُوا اِنّا کُنّا لَکُمْ تَبَعًا فَهَلْ اَنْتُمْ مُغْنُونَ عَنّا مِنْ عَذابِ اللهِ مِنْ شَىْء).
اما آنها بلافاصله مى گویند: «اگر خدا ما را (به سوى نجات از این کیفر و عذاب) هدایت مى کرد ما هم شما را راهنمایى مى کردیم» (قالُوا لَوْ هَدینَا اللهُ لَهَدَیْناکُمْ).
ولى افسوس که کار از این حرفها گذشته است، «بر ما یکسان است چه بى تابى و جزع کنیم و چه صبر و شکیبایى، راه نجاتى براى ما وجود ندارد» (سَواءٌ عَلَیْنا اَجَزِعْنا اَمْ صَبَرْنا ما لَنا مِنْ مَحیص).
