(آیه 17) از جمله موضوعاتى که بعد از لغو پیمان مشرکان و حکم جهاد با آنان ممکن بود براى بعضى مطرح گردد، این بود که چرا ما این گروه عظیم را از خود برانیم و اجازه ندهیم به مسجدالحرام براى مراسم حج قدم بگذارند، در حالى که شرکت آنان در این مراسم از هر نظر مایه آبادى است، هم آبادى بناء مسجدالحرام از طریق کمکهاى مالى و هم آبادى معنوى از نظر افزایش جمعیت در اطراف خانه خدا!
قرآن به این گونه افکار واهى و بى اساس پاسخ مى گوید، و تصریح مى کند:
«مشکران حق ندارند مساجد خدا را آباد کنند در حالى که صریحاً به کفر خود گواهى مى دهند» (ما کانَ لِلْمُشْرِکینَ اَنْ یَعْمُرُوا مَساجِدَاللهِ شاهِدینَ عَلى اَنْفُسِهِمْ بِالْکُفْرِ).
سپس به دلیل و فلسفه این حکم اشاره کرده، مى گوید: «اینها (به خاطر نداشتن ایمان) اعمالشان نابود مى شود و بر بادر مى رود» و در پیشگاه خدا کمترین وزن و قیمتى ندارد (اُولئِکَ حَبِطَتْ اَعْمالُهُمْ).
و به همین دلیل «آنها جاودانه در آتش دوزخ باقى مى مانند» (وَفِى النّارِهُمْ خالِدُونَ).
خداوند پاک و منزه است، و خانه او نیز باید پاک و پاکیزه باشد و دستهاى آلودگان از خانه خدا و مساجد باید بکلى قطع گردد.
(آیه 18) در این آیه براى تکمیل این سخن شرایط آباد کنندگان مساجد و کانونهاى پرستش و عبادت را ذکر مى کند، و براى آنها پنج شرط مهم بیان مى دارد و مى گوید: «تنها کسانى مساجد خدا را آباد مى سازند که ایمان به خدا و روز رستاخیز دارند» (اِنَّما یَعْمُرُ مَساجِدَ اللهِ مَنْ آمَنَ بِاللهِ وَالْیَوْمِ الاْخِرِ).
این اشاره به شرط اول و دوم است، که جنبه اعتقادى و زیربنایى دارد.
بعد به شرطهاى سوم و چهارم اشاره کرده، مى گوید: «و نماز را برپا دارند و زکات را بدهند» (وَاَقامَ الصَّلوةَ وَآتَى الزَّکوةَ).
یعنى ایمانش به خدا و روز رستاخیز تنها در مرحله ادعا نباشد، بلکه با اعمال پاکش آن را تأیید کند، هم پیوندش با خدا محکم باشد و نماز را به درستى انجام دهد، و هم پیوندش با خلق خدا، و زکات را بپردازد.
سرانجام به آخرین شرط اشاره کرده، و مى گوید «و جز از خدا نترسند» (وَلَمْ یَخْشَ اِلاَّ اللهَ).
قلبشان مملو از عشق به خداست و تنها احساس مسؤولیت در برابر فرمان او مى کنند بندگان ضعیف را کوچکتر از آن مى شمرند که بتوانند در سرنوشت مسلمانان و در آبادى کانون عبادت آنان تأثیرى داشته باشند.
و در پایان اضافه مى کند: «این گروه که داراى چنین صفاتى هستند ممکن است هدایت شوند» (فَعَسى اُولئِکَ اَنْ یَکُونُوا مِنَ الْمُهْتَدینَ). و به هدف خود برسند و در عمران و آبادى مساجد خدا بکوشند و از نتایج بزرگ آن بهره مند شوند.
