(آیه 2) بعد از بیان حروف مقطعه، به تشریح قسمت مهمى از دلائل توحید و نشانه هاى خدا در جهان آفرینش مى پردازد، و چه زیبا مى گوید: «خدا همان کسى است که آسمانها را چنانکه مى بینید بدون ستون برپا داشت» یا آنها را «با ستونهاى نامرئى برافراشت» (اَللهُ الَّذى رَفَعَ السَّمواتِ بِغَیْرِ عَمَد تَرَوْنَها).

این آیه پرده از روى یک حقیقت علمى برداشته که در زمان نزول آیات، بر کسى آشکار نبود، چرا که در آن زمان «هیئت بطلمیوس» بر محافل علمى جهان و بر افکار مردم حکومت مى کرد، و طبق آن آسمانها به صورت کراتى تودرتو همانند طبقات پیاز روى هم قرار داشتند ولى حدود هزار سال بعد از نزول این آیات، علم و دانش بشر به اینجا رسید که افلاک پوست پیازى، بکلى موهوم است و آنچه واقعیت دارد، این است که کرات آسمانى هرکدام در مدار و جایگاه خود، معلق و ثابتند، بى آنکه تکیه گاهى داشته باشند، و تنها چیزى که آنها را در جاى خود ثابت مى دارد، تعادل قوه جاذبه و دافعه است.

این تعادل جاذبه و دافعه به صورت یک ستون نامرئى، کرات آسمان را در جاى خود نگه داشته است.

سپس مى فرماید: خداوند «بعد (از آفرینش این آسمانهاى بى ستون که نشانه بارز عظمت قدرت بى انتهاى اوست) بر عرش استیلا یافت» و زمام تدبیر جهان را در کف قدرت گرفت (ثُمَّ اسْتَوى عَلَى الْعَرْشِ).

بعد از بیان آفرینش آسمانها و حکومت پروردگار بر آنها، سخن از تسخیر خورشید و ماه مى گوید: او کسى است که: «خورشید و ماه را مسخر و فرمانبردار و خدمتگذار ساخت» (وَسَخَّرَ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ).

اما این نظام جهان ماده جاودانى و ابدى نیست، «و هرکدام (از این خورشید و ماه) تا سرآمد مشخصى که براى آنها تعیین شده است در مسیر خود به حرکت ادامه مى دهند» (کُلٌّ یَجْرى لاَِجَل مُسَمًّى).

وبه دنبال آن مى افزاید که: این آمدوشدها و دگرگونیها بى حساب و کتاب نیست و بدون نتیجه و فایده نمى باشد بلکه «اوست که همه کارها را تدبیر مى کند» (یُدَبِّرُ الاَْمْرَ). و براى هر حرکتى حسابى، و براى هر حسابى هدفى در نظر گرفته است.

«او آیات خویش را براى شما بر مى شمرد و ریزه کاریهاى آنها را شرح مى دهد تا به لقاى پروردگار و سراى دیگر ایمان پیدا کنید» (یُفَصِّلُ الاْیاتِ لَعَلَّکُمْ بِلِقاءِ رَبِّکُمْ تُوقِنُونَ).

(آیه 3) این آیه، آیات الهى را در عالم بالا نشان مى دهد و انسان را به مطالعه زمین و کوهها و نهرها و انواع میوه ها و طلوع و غروب خورشید دعوت مى کند، مى گوید: «و او کسى است که زمین را گسترش داد» (وَهُوَ الَّذى مَدَّ الاَْرْضَ). تا براى زندگى انسان و پرورش گیاهان و جانداران آماده باشد.

پس از آن به مسأله پیدایش کوهها اشاره مى کند و مى فرماید: «خداوند در زمین کوهها قرار داد» (وَجَعَلَ فیها رَواسِىَ).

همان کوههایى که در آیات دیگر قرآن «اَوْتاد» (میخهاى) زمین معرفى شده شاید به دلیل این که کوهها از زیر به هم پنجه افکنده اند و همچون زرهى تمام سطح زمین را پوشانده که هم فشارهاى داخلى را از درون خنثى کنند و هم نیروى فوق العاده جاذبه ماه و جزر و مد را از بیرون، و به این ترتیب، تزلزل و اضطراب و زلزله هاى مداوم را از میان ببرند کره زمین را در آرامش براى زندگى انسانها نگه دارند.

سپس به آبها و نهرهایى که در روى زمین، جریان دارد اشاره کرده، مى گوید: و در آن «نهرهایى» قرار دارد (وَاَنْهارًا).

سیستم آبیارى زمین بهوسیله کوهها، و ارتباط کوهها با نهرها، بسیار جالب است، زیرا بسیارى از کوههاى روى زمین، آبهایى را که به صورت برف درآمده در قله خود یا در شکافهاى دره هایشان ذخیره مى کنند که تدریجاً آب مى شوند و به حکم قانون جاذبه از مناطق مرتفعتر به سوى مناطق پست و گسترده روان مى گردند.

بعد از آن به ذکر مواد غذایى و میوه هایى که از زمین و آب و تابش آفتاب به وجود مى آید و بهترین وسیله براى تغذیه انسان است پرداخته، مى گوید: «و از تمام میوه ها دو جفت در زمین قرار داد» (وَمِنْ کُلِّ الثَّـمَراتِ جَعَلَ فیها زَوْجَیْنِ اثْنَیْنِ).

اشاره به این که میوه ها موجودات زنده اى هستند که داراى نطفه هاى نر و ماده مى باشند که از طریق تلقیح، بارور مى شوند.

اگر «لینه» دانشمند و گیاه شناس معروف سوئدى در اواسط قرن 18 میلادى موفق به کشف زوجیت عمومى و همگانى در جهان گیاهان شد، قرآن مجید در یک هزار و چهارصد سال قبل از آن، این حقیقت را فاش ساخت، و این خود یکى از معجزات علمى قرآن مجید است که بیانگر عظمت این کتاب بزرگ آسمانى مى باشد.

و از آنجا که زندگى انسان و همه موجودات زنده و مخصوصاً گیاهان و میوه ها بدون نظام دقیق شب و روز امکان پذیر نیست در قسمت دیگر این آیه، از این موضوع سخن به میان آورده، مى گوید: خداوند «بهوسیله شب، روز را مى پوشاند و پرده بر آن مى افکند» (یُغْشِى اللَّیْلَ النَّهارَ).

چرا که اگر پرده تاریک آرامبخش شب نباشد، نور مداوم آفتاب، همه گیاهان را مى سوزاند و اثرى از میوه ها و بطورکلى از موجودات زنده بر صفحه زمین باقى نمى ماند.

و در پایان آیه مى فرماید: «در این (موضوعات که گفته شد) آیات و نشانه هایى است براى آنهایى که تفکر مى کنند» (اِنَّ فى ذلِکَ لاَیـات لِقَوْم یَتَفَکَّرُونَ).

آرى! آنها در این آیات، قدرت لایزال و حکمت بى پایان آفریدگار را به روشنى مى بینند.

(آیه 4) در این آیه به یک سلسله نکات جالب زمین شناسى و گیاه شناسى که هرکدام نشانه نظام حساب شده آفرینش است اشاره کرده، نخست مى فرماید: «و در زمین قطعات مختلفى وجود دارد که در کنار هم و در همسایگى یکدیگرند» (وَفِى الاَْرْضِ قِطَعٌ مُتَجاوِراتٌ).

دیگر این که: «در همین زمین باغها و درختانى وجود دارد از انواع انگور و زراعتها و نخلها» (وَجَنّاتٌ مِنْ اَعْناب وَزَرْعٌ وَنَخیلٌ).

و عجب این که این درختان و انواع مختلف آنها، «گاهى از یک پایه و ساقه مى رویند و گاه از پایه هاى مختلف» (صِنْوانٌ وَغَیْرُ صِنْوان).

ممکن است این جمله اشاره به مسأله استعداد درختان براى پیوند باشد که گاه بر یک پایه چند پیوند مختلف مى زنند و هرکدام از این پیوندها رشد کرده و نوع خاصى از میوه را به ما تحویل مى دهد.

و عجیبتر این که: «همه آنها از یک آب سیراب مى شوند» (یُسْقى بِماء واحِد).

و با این همه «بعضى از این درختان را بر بعض دیگر از نظر میوه برترى مى دهیم» (وَنُفَضِّلُ بَعْضَها عَلى بَعْض فِى الاُْکُلِ).

آیا هر یک از این اسرار، دلیل بر وجود یک مبدأ حکیم و عالم که این نظام را رهبرى کند نیست.

اینجاست که در پایان آیه مى فرماید: «در این امور نشانه هایى است (از عظمت خدا) براى آنها که تعقل و اندیشه مى کنند» (اِنَّ فى ذلِکَ لاَیـا ت لِقَوْم یَعْقِلُونَ).